Khmer Dictionary: ចំណេះ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

ខ្លៅ ( គុ.គុនសព្ទ )
(ខល) ដែលល្ងង់ព្រោះឥតចំណេះដោយមិនបានសិក្សារៀនសូត្រ : មនុស្សខ្លៅ ។
តក្កវិជ្ជា ( ន.នាមសព្ទ ) [ត័កកៈ--]
(តក៌វិទ្យា) វិជ្ជាត្រិះរិះ គឺចំណេះខាងពិចារណារិះរកហេតុផលដែលប្លែកឲ្យឃើញប្រាដកដោយគំនិតខ្លួនឯង, វិជ្ជាសម្រាប់ត្រិះរិះរាវរកខាងរបៀបបែបបទក្នុងការនិយាយស្ដី ឬក្នុងកិច្ចការផ្សេងៗឲ្យបានត្រឹមត្រូវសមរម្យទៅតាមលក្ខណៈនៃហេតុផល... : មនុស្សគ្មានតក្កវិជ្ជា និយាយចាបចុងប្រយុងដើមស្ដាប់មិនបាន ។
ត្រក ( ន.នាមសព្ទ )
ជាលត្បាញដោយបន្ទោះឫស្សី, ផ្ដៅជាដើម មានខ្សែចងយួរ, សម្រាប់ដាក់ត្រីតូចៗ និងបន្លែជាដើម ។ ព. ប្រ. គុ. ដែលរៀនចំណេះវិជ្ជាអ្វីមួយ មានអក្សរជាដើម មិនទាន់បានចេះ ក៏ស្រាប់តែលែងរៀនទៅ, ហៅថា ត្រក ព្រោះប្រៀបប្រដូចនឹងមនុស្សអ្នកឥតចំណេះវិជ្ជា ដែលមានមុខការរបរតែខាងពុនត្រកទៅនេសាទមច្ឆជាតិប៉ុណ្ណោះ ។
ដេញ ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
បង្អើលឲ្យដើរចេញ, បង្ខំឲ្យដើរ, កម្ចាត់ឲ្យឃ្លាតចេញ : ដេញចាប, ដេញគោ, ដេញគូលីឲ្យលែងធ្វើការ ។ រត់តាមដើម្បីចាប់, ឬនឹងប្រហារ : ដេញចោរ, ដេញទន្សាយ ។ ជម្រះមន្ទិលសម្រាំងយកសាច់ល្អបរិសុទ្ធ : ដេញមាស ។ កេះ, ត្រេះ, ផ្ទាត់ខ្សែតន្ត្រី : ដេញចាប៉ី ។ ដេញជើង ពិនិត្យ, សង្កេតសង្កិន, ឈ្លេចសួរ ឲ្យទាស់ជើង, ឲ្យឃើញពិត ។ ដេញដោល សាកសួរជជីកឲ្យច្បាស់ការ, សួរសង្កិនបង្ខំឲ្យឆ្លើយដោះស្រាយ ។ ដេញថ្លៃ តដំឡើងថ្លៃប្រជែងគ្នាដើម្បីឲ្យបានមកខ្លួន ។ ដេញធ្នាក់ ចូលមកតយុទ្ធនឹងធ្នាក់ (បក្សី) ។ ដេញប្រយោគ ប្រឡងចំណេះវិជ្ជា, ពិនិត្យចំណេះវិជ្ជាតាមប្រយោគមុខការមានកំណត់ ។ ដេញពុត សង្កេតរកពុត, ពិនិត្យរកឲ្យឃើញពុត ។ ដេញមុខការ តថ្លៃ, ដេញថ្លៃ ដណ្ដើមយកមុខការ (ហៅត្រឹមតែ ដេញ ក៏បាន) ។ល។
ត្រុកៗ ( កិ. វិ.កិរិយាវិសេសនៈ ឬ កិរិយាវិសេសន៏ )
ដែលតត្រុកចុះតត្រុកឡើងតិចៗ មិនប្រញាប់ប្រញាល់; ដែលធ្វើអ្វីៗ មមឹះតិចៗ សន្សឹមៗ តែធ្វើមិនឈប់ : ដើរត្រុកៗ, ធ្វើការត្រុកៗ, រកស៊ីត្រុកៗ ។ គុ. ដែលមានសភាពមឹះៗ មិនអង់អាច, ទោះបីមានចំណេះវិជ្ជា ឬមានទ្រព្យធនដ៏សមគួរ ក៏មិនសំដែងកិរិយាក្លៀវក្លាឡើយ ប្រើឫកពាជាអ្នកទន់ថយខ្សត់ខ្សោយ ។ ព. ទ. បុ. ត្រុកៗ អ្នកស្រុកមើលងាយ រលាស់គូទខ្ចាយមានឱតមានភាន់ សេចក្ដីថា អ្នកមានចំណេះវិជ្ជា ឬសម្ដីថ្វីមាត់ស្ទាត់ពូកែ ប៉ុន្តែធ្វើឫកពាកិរិយាមឹះៗ ញើបៗ ហាក់ដូចជាគ្មានចេះគ្មានដឹងអ្វី ដោយហេតុនេះ អ្នកផងក៏មើលងាយ, លុះកាលណាអ្នកនោះសំដែងចំណេះវិជ្ជា ឬបញ្ចេញសំដីថ្វីមាត់ មានរបៀបបែបបទប្រាដកច្បាស់, ទើបអ្នកផងស្ងើចសរសើរកោតក្រែងរអែងចិត្ត លែងហ៊ានមើលងាយតទៅទៀត ។
ទុព្វិជ្ជា ( ន.នាមសព្ទ ) [ទុប-ពិច-ជា ]
(ទុ “អាក្រក់” + វិជ្ជា “ចំណេះ”, វ > ព តម្រួតជា ព្វ > ទុព្វិជ្ជា; ទុស៑, ស៑ > រេផៈ ( ៌ ) + វិទ្យា > ទុរ្វិទ្យា) វិជ្ជាអាក្រក់ គឺវិជ្ជាដែលញ៉ាំងអ្នកចេះឲ្យហិនហោច, ឲ្យវិនាស ទាំងឲ្យមានវិប្បដិស្សារៈនឹកតូចចិត្តស្ដាយក្រោយផងទៀត, ជាវិជ្ជារាប់បញ្ចូលក្នុងអកុសលកម្ម ពុំគួរមនុស្សត្រូវការរៀនឡើយ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ធ្មប់អាបនិងស្នេហ៍ ទាំងនេះសុទ្ធតែ ជាទុព្វិជ្ជា កូនចៅកុំរៀន របៀនពាលា អ្នករៀនតែងជា មនុស្សនឹកស្ដាយក្រោយ ។ ព. ផ្ទ. សុវិជ្ជា, សុវិទ្យា ។
ទេព ( ន.នាមសព្ទ ) [ទេប]
(ទេវ) ទេវតា ។
- ទេពកញ្ញា (ទេពៈក័ញញ៉ា ឬទេព--) ន. (ទេវកញ្ញា; ទេវកន្យា) ស្រីក្រមុំទេពតា, ទេពធីតាក្រមុំ : នាងទេពកញ្ញា, ស្រីទេពកញ្ញា ។
- ទេពច្យុត (ទេពៈចយ៉ុត ឬទេព--) ន. (សំ. ទេវ + ចុត ឬ ច្យុត; បា. ទេវ + ចុត)ទេវតាដែលឃ្លាតចាកទេវលោក, សត្វដែលឃ្លាតចាកទេវលោកមក គឺសត្វដែលស្លាប់អំពីទេវលោកមកកើតជាមនុស្ស ។
- ទេពច្យុតិ (ទេពៈចយ៉ុត ឬទេព--) ន. (សំ. ទេវ + ចុតិ ឬ ច្យុតិ; បា. ទេវ + ចុតិ) ដំណើរឃ្លាតចាកទេវលោក គឺដំណើរទទួលមរណភាពរបស់ទេវតា ។
- ទេពជំនុំ (ទេព--) ន. ប្រជុំទេវតា ឬទេវតាអ្នកជំនុំកិច្ចការ ។
- ទេពតា (ទេព្តា) ន. (សំ. បា. ទេវតា) អមនុស្សដែលជាទិព្យ, អមរ ។
- ទេពទារូ (ទេព--) ឬ - ទេព្វិរូ ន. (សំ. ទេវទារូ; បា. ទេវទារុ) ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ សំបកមានក្លិនក្រអូប, ច្រើនប្រើជាថ្នាំខ្យល់ ។
- ទេពធីតា (ទេពៈធីតា ឬ ទេព--) ន. (បា. ទេវធីតា) កូនស្រីនៃទេពតា, ស្រីទេពតា : នាងទេពធីតា ។
- ទេពនារី (ទេពៈ-ឬទេប--) ន. (សំ. បា. ទេវនារី) ដូចគ្នានឹង ទិព្វនារី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នោះ) ។
- ទេពនិករ (ទេពៈនិ-ក ឬ ទេប--) ន. (សំ. បា. ទេវ + និករ) ពពួកទេវតា : សូមទេពនិករអមរមេឃ តាំងចិត្តស្មោះត្រេកអរសាទរ ប្រសិទ្ធិ៍សព្ទសាធុការពរ ដល់អ្នកនគរទាំងអស់គ្នា ។
- ទេពនិកាយ (ទេពៈ--ឬ ទេប--) ន. (សំ. បា. ទេវ + និកាយ) ពួកទេវតា, ពពួកទេពតា ។
- ទេពនិមន្ត (ទេប-និមន់) ន. ឬ គុ. (បា. ទេវ + និមន្តិត) អ្នកដែលពួកទេវតាអញ្ជើញឲ្យចុះមកកើតជាមនុស្ស ។
- ទេពនិមន្តន៍ (ទេបនិមន់) ន. (បា. ទេវ + និមន្តន) ដំណើរអញ្ជើញរបស់ពួកទេវតា ឬដំណើរដែលពួកទេពតាអញ្ជើញទេវតាណាមួយឲ្យចុះមកកើតជាមនុស្ស ។
- ទេពនិម្មិត (ទេប-និម-មិត) ន.ឬ គុ. (បា. ទេវ + និម្មិត; សំ. ទេវ + និរិ្មត “ដែលទេវតានិម្មិត”) ខ្មែរយើងប្រើពាក្យនេះជាងារមន្រ្តីជាងគំនូរដែលមានថ្វីដៃគូរល្អប្រដូចនឹងគំនូរដែលទេវតានិម្មិត : ឧកញ៉ាទេពនិម្មិត ។
- ទេពប្រណម្យ (ទេបប្រណំ) ន. (សំ. ទេវ + ប្រណម្យ) រូបទេពតាសំពះ; ច្រើនធ្វើឲ្យឃើញតែពីត្រឹមផ្ចិតឡើងទៅលើ : រូបទេពប្រណម្យ ។
- ទេពរបាំ (ទេប--) ន. ងារមន្រ្តីទីចាងហ្វាងពួករបាំព្រះរាជទ្រព្យតាំងដោយសន្មតិលើកថាមានចំណេះខាងរាំ ប្រៀបដូចជារបាំរបស់ទេព្តា ។
- ទេពរំដួល (ទេប--) ន. ឈ្មោះមន្តស្នេហ៍មុខមួយប្រភេទ ដែលអ្នកប្រកាន់ជឿខាងរបៀនស្នេហ៍ សន្មតហៅដោយអំនួតថា កាលបើប្រសិទ្ធី ឬសូត្រកាលណា សូម្បីទេពតាក៏រំជួលចិត្តស្រឡាញ់តែរាល់គ្នាដែរ ។ ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ មានផ្កាក្លិនពិដោរឈ្ងប់, ច្រើនមានតែនៅភ្នំខ្លះដោយអន្លើ គេថាច្រើនមានក្នុងស្រុកកំពង់សោម ខេត្តកោះកុង ។ ឈ្មោះបទភ្លេងមួយប្រភេទ ។
- ទេពលេខា (ទេពៈ--ឬទេប--) ន. (សំ. បា. ទេវ + លេខា “គំនូរទេវតា”) ប្រើជាងារមន្ត្រីជាងគំនូរ តាំងដោយសន្មតិថាជាអ្នកចេះគូរល្អ ប្រៀបប្រដូចនឹងគំនូរទេវតា ។
- ទេពវិមាន ន. (សំ. បា. ទេវ + វិមាន) វិមានរបស់ទេវតា, លំនៅទេពតា (ហៅ ទេពពិមាន ក៏បាន) ។
- ទេពសេនា ន. (សំ. បា. ទេវ + សេនា “សេនានៃទេវតា”) ប្រើជាងារមន្ត្រីក្នុងក្រុមព្រះរាជមន្ទីរតាំងដោយសន្មតិថាមានអានុភាពអង់អាច ប្រៀបដូចជាសេនានៃទេពតា ។
- ទេពស្រ្តី ន. (សំ. ទេវស្រ្តី) ស្រីទេពតា, ស្រីអប្សរ, ស្រីសួគ៌ : នាងទេពស្រី្ត ។
- ទេពអក្សរ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេពអប្សរ) ។
- ទេពអប្សរ ន. (សំ. ទេវ + អប្សរា; បា. ទេវ + អច្ឆរា) ស្រ្តីទេពតា, ស្រីសួគ៌ : ស្រីទេពអប្សរ (ហៅស្រីទេពអប្សរា ក៏បាន) ។ ប្រើក្លាយជា ទេពអក្សរ ក៏មាន ។
- ទេពា ន. (បា. ទេវា) ទេវតាទាំងឡាយ, ពួកទេវតា ។
- ទេពារក្ស (ទេពារ័ក) ន. (សំ. ទេវ + អារក្ស; បា. ទេវ + អារក្ខ) ទេពតាអ្នករក្សាមនុស្ស ឬរក្សាអ្វីៗ; ប្រើជា ទេព្រក្ស ក៏មាន ។
ធាតុ ( ន.នាមសព្ទ ) [ធាត ]
(“សភាវៈ ឬធម្មជាតិទ្រទ្រង់ខ្លួនឯង,...”) ដី, ទឹក, ភ្លើង, ខ្យល់អាកាស : ធាតុដី, ធាតុទឹក ។ល។ អាការៈក្នុងខ្លួន ដូចយ៉ាង សក់, ធ្មេញ, សាច់, ឈាម ជាដើម ក៏ហៅថា ធាតុ ។ មាស, ប្រាក់, ដែក, ។ល។ ក៏ហៅថា ធាតុ ។ ឆ្អឹងរបស់បុគ្គលដែលគេគួរគោរព ក៏ហៅថា
- ធាតុ ឬ ហៅថា អដិ្ឋធាតុ ។ មូលដើមរបស់តន្តិភាសាមានភាសាសំស្ក្រឹត, បាលីជាដើម ក៏ហៅថា ធាតុ, ដូចយ៉ាង ធរណី “ផែនដី” មកពី ធរ-ធាតុ “ទ្រទ្រង់”; កម្ម “អំពើ” មកពី ករ-ធាតុ “ធ្វើ” ។ល។ ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. ធា-តុ ដូចជា
- ធាតុកថា (ធា-តុកៈថា) ន. (សំ. បា.) ឈ្មោះគម្ពីរព្រះអភិធម្មទី ៣ សម្ដែងអំពីធាតុផ្សេងៗ ។
- ធាតុចេតិយ (--ចេតិយ៉ៈ ឬ-ចែដី) ន. (បា.) ចេតិយដែលបញ្ចុះធាតុ, តាមសេចក្ដីក្នុងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាសំដៅចំពោះតែចេតិយដែលបញ្ចុះព្រះសារីរិកធាតុព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ឬដែលបញ្ចុះធាតុព្រះអរហន្ត; មានន័យផ្សេងទៀតថា ទោះបីចេតិយដែលបញ្ចុះព្រះពុទ្ធរូបបាក់បែកក៏ហៅថា ធាតុចេតិយ ដែរ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចេតិយ ផង) ។ ធាតុនិធាន ន. (បា.) ការតម្កល់, ការបញ្ចុះធាតុ, បុណ្យបញ្ចុះធាតុ ។
- ធាតុប្បច្ចវេក្ខណៈ (ធាតុប-ប៉័ច-ចៈវ៉េក-ខៈណៈ) ន. (បា.--ណ) ការពិចារណានូវបច្ច័យ៤ មានចីវរប្បច្ច័យជាដើម ឲ្យឃើញថាគ្រាន់តែជាធាតុ ៤ ប៉ុណ្ណោះ : ធាតុប្បច្ចវេក្ខណៈ ជាករណីយកិច្ចរបស់បព្វជិត (ព. ពុ.) ។
- ធាតុវិជ្ជា ឬ ធាតុវិទ្យា ន. (បា. ធាតុ + វិជ្ជា; សំ. ធាតុ + វិទ្យា) ចំណេះខាងការប្រកបឬផ្សំធាតុគ្រប់យ៉ាងឲ្យកើតបានជាអ្វីមួយឡើង ឬឲ្យប្រើការប្លែកៗ បាន ។
- ធាតុវិភាគ (--វិភាក) ន. (សំ. បា.) ការញែកឬរំលែកធាតុ ។
- ធាតុអន្តរធាន (--អន់-តៈរ៉ៈធាន ឬ-អន់-ដ--) ន. (បា.) ការសាបសូន្យឬបាត់បង់នៃព្រះធាតុរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ មានសេចក្ដីតំណាលថា កាលណាសាសនារបស់ព្រះពុទ្ធរោយរៀវបាត់សូន្យទៅ ដោយហេតុមនុស្សលោភលន់អស់សេចក្ដីគោរពហើយ, កាលនោះព្រះសារីរិកធាតុរបស់ព្រះអង្គ ទោះបីប្រតិស្ឋាននៅក្នុងទីណាក៏ដោយ សុទ្ធសឹងតែអណ្ដែតត្រសែតឯងៗមកប្រជុំគ្នាទាំងអស់នៅត្រង់ពោធិព្រឹក្ស គឺកន្លែងដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹងជាដំបូង ហើយតេជោធាតុបណ្ដាលឡើងឯងឆេះប្រល័យព្រះសារីរិកធាតុទាំងអស់នោះ សុសសោះសូន្យអស់ទៅ ឥតមានសេសសល់ឡើយ, ត្រង់នេះឯងហើយហៅថា ធាតុអន្តរធាន; ហៅម្យ៉ាងទៀតថា ធាតុបរិនិព្វាន ក៏បាន (តាមមនោរថបូរណីអដ្ឋកថា) ។
ធ្មប់ ( ន.នាមសព្ទ )
ឈ្មោះមន្តអាសិរពិសមួយប្រភេទ ជាគូគ្នានឹងអាប : ត្រូវធ្មប់, មេធ្មប់ (ជាចំណេះអាក្រក់ក្រៃ ហៅថា ទុព្វិជ្ជា ឬ ទុព្វិទ្យា; សំ. ទុរ្វិទ្យា) ។
ធី ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
(“ទ្រទ្រង់, កាន់កាប់; ធ្វើឲ្យសម្រេច...”) ប្រឡង, ប្រណាំងគ្នា : ធីចំណេះ (ព. សា.) ។

Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

ចំណេះ ( n ) [cɑmneh] - detail »
education, knowledge; know - how; ability, learning, experience