Khmer Dictionary: អធិរាជ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
សម្រាជ
( ន.នាមសព្ទ )
[សំ-រ៉ាច]
(សម្រាជ៑ ឬ សំរាជ៑) អធិរាជ, មហារាជ ។
-
សមណសក្ដិ
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈម៉ៈណៈស័ក]
(សមណ + សត្តិ; ឝ្រមណ + ឝក្តិ) ស័ក្ដិសម្រាប់សមណៈ គឺឋានន្តរស័ក្ដិសម្រាប់បព្វជិតក្នុងប្រទេសនីមួយៗ ។ តាមបវេណីក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ មានសមណស័ក្ដិទីស្ដេចសង្ឃ, ទីសង្ឃនាយក, ទីរាជាគណៈ, ទីឋានានុក្រម, ទីមហា; ចែកជា ៤ សម្រាប់គឺ ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា (ធៀបដោយឋានន្តរស័ក្ដិមន្រ្តីខាងអាណាចក្រក្នុងបុរាណសម័យ)។ សមណស័ក្ដិទីរាជាគណៈ (ក្នុងតំណែង) មាន ៣២ គឺសម្រាប់ឯកមាន ១១ គឺ ១-ព្រះសុគន្ធ (ទីអគ្គមហាសេនា), ប៉ុន្តែចួនកាលព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់តាំងជាស្ដេចសង្ឃទីសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជឬទីដូចជាឧបរាជរងបន្ទាប់ពីសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជមក, ហៅថា សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី...; ២-ព្រះមង្គលទេពាចារ្យ (ទីយោមរាជ); ៣-ព្រះពោធិវ័ង្ស (ទីវាំងវរវៀងជ័យ) : ៤-ព្រះធម្មលិខិត (ទីក្រឡាហោម); ៥-ព្រះវនរ័ត (ទីចក្រី) --ទីឱភាសមន្រ្តី (រឿនហ្លួង) មាន ២ គឺ ១-ព្រះមហាព្រហ្មមុនី (ទីមហាមន្រ្តី); ២-ព្រះមហាវិមលធម្ម (ទីមហាទេព) --ទីឃ្លាំងធម៌មាន ៤ គឺ ១-ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ; ២-ព្រះធម្មឃោសាចារ្យ; ៣-ព្រះឃោសធម្ម; ៤-ព្រះធម្មឧត្តម ។ រាជគណៈសម្រាប់ឯកទាំងនេះត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិព័ណ៌ក្រហម ។ រាជាគណៈសម្រាប់ទោមាន ៧ គឺ ១-ព្រះសិរីសម្មតិវង្ស (ទីសម្ដេចចៅពញា); ២-ព្រះពុទ្ធវង្ស (ទីវង្សាអគ្គរាជ); ៣-ព្រះសាក្យវង្ស (ទីស្រីធម្មាធិរាជ); ៤-ព្រះធម្មកវីវង្ស (ទីវិបុលរាជ); ៥-ព្រះអរិយវង្ស (ទីរាជតេជៈ) --ទីឱភាសមន្រ្តីមាន ២ គឺ ១-ព្រះអរិយកស្សប (ទីអធិរាជវង្សា); ២-ព្រះឧបាលិវង្ស (ទីអធិកវង្សា); ទាំង ៧ រូបនេះ ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិពណ៌បៃតង ។ រាជាគណៈសម្រាប់ត្រីមាន ៧ គឺ ១-ព្រះញាណរង្សី (ទីជេដ្ឋាមន្រ្តី); ២-ព្រះញាណវីរិយៈ (ទី... ឯករាជ); ៣-ព្រះធម្មប្បញ្ញាញាណ (ទី...បទេសរាជ); ៤-ព្រះសិរីវិសុទ្ធិញ្ញាណ (ទីស្រីទិព្វវ័ង); ៥-ព្រះញាណកោសល (ទីនរិន្ទនាយក); --ទីឱភាសមន្រ្តីមាន ២ គឺ ១-ព្រះទេពមុនី (ទីវិសេសមន្រ្តី); ២-ព្រះទេពសត្ថា (ទីមន្រ្តីនាយក); ទាំង ៧ រូបនេះ ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិព័ណ៌ស្វាយ ។ រាជាគណៈសម្រាប់ចត្វាមាន ៧ គឺ ១-ព្រះធម្មវិបស្សនា (ទីអធិបតីសេនា); ២-ព្រះធម្មវីរិយៈ (ទីវង្សានុរក្ស); ៣-ព្រះធម្មវិសុទ្ធិ (ទីវង្សាភិមន្ត); ៤-ព្រះសមាធិធម្ម (ទីបវររាជ); ៥-ព្រះធម្មនិរោធរង្សី (ទីវង្សាធិបេស) --ទីឱភាសមន្រ្តីមាន ២ គឺ ១-ព្រះញាណសំវរ (ទីមហាធិរាជ); ២-ព្រះវិន័យសំវរ (ទីទេពនាយក); ទាំង ៧ រូបនេះត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិពណ៌ខៀវ ។ ទាំងបព្វជិតជាឋានានុក្រមទី បាឡាត់, វិន័យធរ, ធម្មធរ, ព្រះគ្រូ, ធម្មកថិក, សមុហ៍ របស់រាជាគណៈទាំង៤ សម្រាប់នេះ ក៏ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិមានព័ណ៌តាមលំដាប់សម្រាប់នោះដែរ; ឯរាជាគណៈនិងឋានានុក្រមក្រៅពីនេះ ហៅថា ឋានន្តរពិសេស ឬ សមណស័ក្ដិពិសេស បើតាំងក្នុងសម្រាប់ណា (ឯក ឬ ទោ, ត្រី, ចត្វា) ត្រូវប្រើផ្លិតសមណស័ក្ដិមានព័ណ៌តាមសម្រាប់នោះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) វណ្ណ ឬ វណ្ណៈ ១ ន. និង ទ្រទូង, រាជាគណៈ, ឋានានុក្រម ផង) ។ សមណស័ក្ដិទាំង ៤ ថ្នាក់ ដូចខាងលើនេះ ជារបៀបក្នុងសម័យមុន ។ លុះដល់មក គ. ស. ១៩៤៣ មានការកែប្រែបន្ថែមបន្ថយខ្លះ ហើយតមកដល់ គ. ស. ១៩៤៨ បានរៀបចំកែប្រែម្ដងទៀត (ព្រះរាជក្រមលេខ ១២ នស. ចុះថ្ងៃទី ៩-២-៤៣, លេខ ៦៨ នស. ចុះថ្ងៃទី ១៨-៩-៤៣ និងលេខ ១ រវ. ចុះថ្ងៃទី ២៦-៥-៤៨) មានរបៀបដូចតទៅនេះគឺ ព្រះសង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ មានឋានន្តរជា (ព្រះមហាសុមេធាធិបតី; ព្រះសង្ឃនាយកគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ មានឋានន្តរជា ព្រះសុធម្មាធិបតី ។ ឋានន្តរទាំងពីរនេះ ជាសមណសក្ដិពិសេសខ្ពស់បំផុត សម្រាប់តែព្រះសង្ឃនាយកទាំងពីរគណៈ ហើយចួនកាលឡើងដល់ទី សម្ដេច ផង ក៏មាន, ចួនកាលឡើងជា សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ក៏មាន ។ ឯសមណសក្ដិទីរាជាគណៈក្នុងតំណែងខាងគណៈមហានិកាយថ្នាក់ឯកមាន ៣ គឺ ១-ព្រះធម្មលិខិត; ២-ព្រះពោធិវ័ង្ស; ៣-ព្រះវនរ័ត (ទាំង ៣ នេះ ចួនកាលឡើងជាទី សម្ដេច) ។ ថ្នាក់ទោមាន ៦ គឺ ១-ព្រះមហាវិមលធម្ម; ២-ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ; ៣-ព្រះធម្មឃោសាចារ្យ; ៤-ព្រះឃោសធម្ម; ៥-ព្រះសាសនមុនី; ៦-ព្រះមុនីកោសល ។ ថ្នាក់ត្រីមាន ៦ គឺ ១-ព្រះសិរីសម្មតិវង្ស; ២-ព្រះពុទ្ធវង្ស; ៣-ព្រះសាក្យវង្ស; ៤-ព្រះឧបាលិវង្ស; ៥-ព្រះញាណវង្ស; ៦-ព្រះសុមេធវង្ស ។ ថ្នាក់ចត្វាមាន ២០ គឺ ១-ព្រះធម្មវិបស្សនា; ២-ព្រះសមាធិធម្ម; ៣-ព្រះញាណកោសល; ៤-ព្រះសិរីសង្គាមមុនី; ៥-ព្រះសិរីវិសុទ្ធិ; ៦-ព្រះធម្មវង្សា; ៧-ព្រះញាណសំវរ; ៨-ព្រះវិន័យសំវរ; ៩-ព្រះឥន្ទមុនី; ១០-ព្រះទេពមុនី; ១១-ព្រះវិន័យមុនី; ១២-ព្រះទេពសត្ថា; ១៣-ព្រះសីលសំវរ; ១៤-ព្រះគម្ភីរត្ថេរ; ១៥-ព្រះអរិយមគ្គញ្ញាណ; ១៦-ព្រះវិភទ្ទញ្ញាណ; ១៧-ព្រះបវរសត្ថា; ១៨-ព្រះញាណវិសុទ្ធិវង្ស; ១៩-ព្រះធម្មវិសុទ្ធិវង្ស; ២០-ព្រះបិដកធម្ម ។ សមណសក្ដិទីរាជាគណៈក្នុងតំណែងខាងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ថ្នាក់ឯកមាន ២ គឺ ១-ព្រះមង្គលទេពាចារ្យ; ២-ព្រះពុទ្ធាចារ្យ ។ ថ្នាក់ទោមាន ៣ គឺ ១-ព្រះមហាព្រហ្មមុនី; ២-ព្រះធម្មឧត្តម; ៣-ព្រះអរិយកស្សប ។ ថ្នាក់ត្រីមាន ៤ គឺ ១-ព្រះអរិយវង្ស; ២-ព្រះធម្មកវីវង្ស; ៣-ព្រះញាណរង្សី; ៤-ព្រះមហាវីរវង្សាចារ្យ ។ ថ្នាក់ចត្វាមាន ១២ គឺ ១-ព្រះបទុមវង្សា; ២-ព្រះធម្មមុនី; ៣-ព្រះវជិរមេធា; ៤-ព្រះអរិយមុនី; ៥-ព្រះទេពមោលី; ៦-ព្រះធម្មត្ថេរ; ៧-ព្រះអមរាភិរក្ខិត; ៨-ព្រះមហារាជធម្ម; ៩-ព្រះរតនមុនី; ១០-ព្រះធម្មត្រ័យលោកាចារ្យ; ១១-ព្រះធម្មវរោត្តម; ១២-ព្រះញាណវីរិយៈ ។ រួមសមណសក្ដិព្រះរាជាគណៈក្នុងតំណែងទាំង ៤ ថ្នាក់ គឺខាងគណៈមហានិកាយ៣៥, ខាងគណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ មាន ២១ ត្រូវជា ៥៦ ។ ព្រះសង្ឃនាយក ឬ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទាំងពីរព្រះអង្គនិងព្រះរាជាគណៈក្នុងតំណែងទាំង ៥៦ អង្គនេះ សុទ្ធតែព្រះមហាក្សត្រិយ៍ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតែងតាំងដោយព្រះរាជក្រឹត្យ ។
-
អគ្គ
( ន.នាមសព្ទ )
[អ័ក-គៈ]
កំពូល; ចុង, ចុងដែលខ្ពស់; ចំណែកឬប៉ែកខាងដើមឬខាងមុខបំផុត ។ គុ. ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់, ខ្ពស់បំផុត; លើស, លើសលន់, លើសលុប, ឧត្ដម, ប្រសើរ, ប្រសើរបំផុត, ផុតថ្នាក់, ផុតលេខ; ឯក, ជាឯក, យ៉ាងឯក; ធំ, ធំចម្បង, ធំបណ្តាច់, មុន, មុនបំផុត; មានតម្លៃ; ថ្មោង ។
- អគ្គជៈ ឬ - អគ្រជៈ បងបង្អស់ (បើស្ត្រីជា អគ្គជា ឬ អគ្រជា) ។
- អគ្គជាយា ឬ - អគ្រ-- (រ. ស.) ភរិយាធំចម្បង (អគ្គមហេសី ឬរាជមហេសី) ។
- អគ្គដ្ឋាន ឬ - អគ្រស្ថាន ទីខ្ពស់; តំណែងឬឋានន្តរខ្ពស់បំផុត ។
- អគ្គទក្ខិណេយ្យបុគ្គល ទក្ខិណេយ្យបុគ្គលខ្ពង់ខ្ពស់ (ព្រះពុទ្ធ, ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ, ព្រះអរហន្ត) ។
- អគ្គទាន ឬ - អគ្រ-- ទានដ៏ប្រសើរ ។
- អគ្គទេវី អគ្គមហេសី ។
- អគ្គទេសាភិបាល ឋានន្តរមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ដែលរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសមហាអំណាចណាមួយ ចាត់តាំងឲ្យទៅត្រួតត្រាស្រុកចំណុះ ដូចយ៉ាងមន្រ្តីបារាំងដែលត្រួតត្រាឥណ្ឌូចិន ក្នុងសម័យមុនឯករាជ្យជាដើម (បារ. Gouverneur Général) ។
- អគ្គនាយក នាយកធំ, ចាងហ្វាងធំ ។
- អគ្គបណ្ឌិត ឬ - អគ្រ-- បណ្ឌិតខ្ពង់ខ្ពស់, អ្នកប្រាជ្ញថ្នាក់ខ្ពស់ ។
- អគ្គបុគ្គល បុគ្គលថ្នាក់ខ្ពស់ ។
- អគ្គបុរស បុរសឧត្ដម ។
- អគ្គពាហា ដើមដៃ ។
- អគ្គភាព ភាពឬភាវៈជាធំចម្បង ។
- អគ្គភូមិ ឬ - អគ្រ-- ថ្នាក់ខ្ពស់, ជាន់ខ្ពស់ ។
- អគ្គភោជន ឬ - អគ្រ-- ភោជនមានតម្លៃ; ភោជនថ្មោង ។
- អគ្គមន្រ្តី ឬ - អគ្រ-- មន្រ្តីផុតលេខ ។
- អគ្គមហាបណ្ឌិត មហាបណ្ឌិតថ្នាក់ខ្ពស់ ។
- អគ្គមហាមាត្យ, អគ្គមហាសេនា ឬ - អគ្គមហាសេនាបតី, អគ្គមហាសេនាធិបតី (--ប៉ៈដី) អធិបតីនៃសេនាបតី ។
- អគ្គមហេសី ឬ - អគ្រ-- មហេសីធំចម្បង ។
- អគ្គយាន ឬ - អគ្រ-- យានប្រសើរបំផុត ។
- អគ្គយោធី ឬ - អគ្រយោធិន សេនាប្រមុខ, ស្តេចសឹក ។
- អគ្គរាជ ព្រះរាជាជាធំចម្បង, អធិរាជ ។
- អគ្គរាជទូត រាជទូតធំ, រាជទូតចម្បង ។
- អគ្គលេខាធិការ លេខាធិការធំ ។
- អគ្គវាចា ឬ - អគ្រសព្ទ ពាក្យខ្ពស់ ។
- អគ្គសាវ័ក ឬ - អគ្រសាវ័ក (--វ៉ាក់) សាវ័កធំ; បើស្ត្រីជា
- អគ្គសាវិកា ឬ - អគ្រស្រាវិកា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សាវក>សាវក ឬ សាវ័ក ផង) ។
- អគ្គសេនាបតី (--ប៉ៈដី) សេនាបតីធំបណ្តាច់ ។
- អគ្គាធិការ អធិការធំ ។
- អគ្គានុរក្ស អនុរក្សធំ, អ្នកត្រួតមើលការខុសត្រូវទួទៅ, អ្នកឃ្លាំមើលពុតឬកិរិយាមារយាទ អ្នកធ្វើការផ្សេងៗកុំឲ្យធ្វេសប្រហែសក្នុងមុខការ ។
- អគ្គាសនៈ (បា. < អគ្គ + អាសន) អាសនៈខ្ពស់ឬប្រសើរ ។ល។
- ឯកអគ្គ ឬ - --អគ្រ (អែក-អាក់) គុ. ដែលមានតែមួយឬមានតែម្នាក់ប្រសើរជាងគេ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឯក ទៀតផង) ។ល។
-
អភិរាជ
( ន.នាមសព្ទ )
[អៈ-- ]
អធិរាជ (ម. ប្រ.) ។
-
អធិរាជ
( ន.នាមសព្ទ )
[អៈ--]
ព្រះរាជាជាធំចម្បងជាងព្រះរាជាទាំងឡាយក្នុងប្រទេសជិតខាង; មហារាជ ។ ឥត្ថី, អធិរាជិនី ។
-
ឧទយ
( ន.នាមសព្ទ )
[អ៊ុទៈយៈ]
(ឧទយ) ការលេចឡើង, ការរះ (នៃព្រះអាទិត្យជាដើម) : ឧទ័យនៃព្រះអាទិត្យ, ឧទ័យនៃព្រះចន្រ្ទ ។ សេចក្ដីចម្រើន; ចំណេញ ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន “រះ” : ព្រះអាទិត្យឧទ័យ ព្រះអាទិត្យរះ (ព. ផ្ទ. អស្តង្គត) ។
- ឧទយកាល ឬ - –វេលា, --សម័យ ពេលថ្ងៃរះ (អរុណោទ័យ ឬ សុរិយោទ័យ) ។
- ឧទយប្បទេស ឬ
- --ប្រទេស ប្រទេសថ្ងៃរះ គឺប្រទេសដែលនៅខាងកើតគេបំផុត ។
- ឧទយភាព ភាពនៃថ្ងៃរះ; ដំណើរចំណេញ; ភាពនៃសេចក្ដីចម្រើន ។
- ឧទយលាភ ការបានចំណេញ; ការបានសេចក្ដីចម្រើន ។ល។ ខ្មែរប្រើពាក្យ ឧទយ ឬ ឧទ័យ នេះជាឋានន្តរនៃមន្រ្តីក៏មាន, ដូចជា ឧទ័យធិរាជ (< ឧទយ + អធិរាជ, គួរជា ឧទយាធិរាជ), ឧទ័យវង្សា, វង្សាឧទ័យ, ធម៌ឧទ័យ, ជំនិតឧទ័យ, ភក្តីឧទ័យ ជាដើម ។ ប្រើរៀងពីខាងចុងសព្ទដទៃក៏បាន, ដូចជា សុរិយោទ័យ, អរុណោទ័យ, សុខោទ័យ ជាដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងនេះ) ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
អធិរាជ
( n )
[ʔaʔtʰiʔriec]
- detail »
emperor