Khmer Dictionary: អាសូរ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

ករុណា ( ន.នាមសព្ទ )
សេចក្ដីអាណិត, អាសូរ; និយាយក្លាយមកជា កូរណា ក៏មាន : សូមលោកមានអាសូរករុណាខ្ញុំបាទផង ។
ការុញ្ញចិត្ត ( ន.នាមសព្ទ ) [កា-រ៉ុញ-ញ៉ៈ-ចិត ]
(ការុញ្ញ + ចិត្ត) ចិត្តប្រកបដោយករុណា, ចិត្តដែលមានសេចក្ដីអាណិតអាសូរ ។
ការុញ្ញភាព ( ន.នាមសព្ទ ) [--ភាប ]
(ការុញ្ញ + ភាវ) ភាពនៃចិត្តដែលមានករុណា, សេចក្ដីអាណិតអាសូរ ។
នាយកធម៌ ( ន.នាមសព្ទ ) [--យៈកៈធ័រ ]
ធម៌របស់នាយក, ធម៌សម្រាប់ជនអ្នកដឹកនាំឬអ្នកត្រួតត្រាអ្នកដទៃ : បុគ្គលជាបព្វជិតក្ដី គ្រហស្ថក្ដី ដែលធ្វើជាប្រធានត្រួតត្រាលើអ្នកដទៃ គប្បីមាននាយកធម៌ ៦ យ៉ាង ប្រចាំនៅក្នុងសន្ដានជានិច្ច គឺ ១-ខមា សេចក្ដីអត់ធន់; ២-ជាគរិយៈ សេចក្ដីភ្ញាក់រលឹករឿយៗ; ៣-ឧដ្ឋានៈ សេចក្ដីឧស្សាហ៍ខ្នះខ្នែង; ៤-សំវិភាគៈ ការចែករលែកឬការរំលែកឲ្យនូវវត្ថុផ្សេងៗ; ៥-ទយា សេចក្ដីអាណិតអាសូរត្រាប្រណីគេ; ៦-ឥក្ខណា ការរំពៃមើលខុសត្រូវ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) រីនាយកធម៌ ដ៏បវរទាំងប្រាំមួយ នេះឯងតែងលើកស្ទួយ ឲ្យនាយកមានតម្លៃ ។
ព្រាក
(វរាក ប្រើជា គុ. “ទាប, ទន់ទាប, ថោកថយ ឬថយថោក, ដែលឥតទីពឹងពាក់, គួរឲ្យអាសូរក្រៃពេក”; ន. “សង្គ្រាម; ព្រះឥសូរ”) ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ ព្រាត់ ថា : ព្រាត់ព្រាក គឺព្រាត់បែកខ្ញែកចាកគ្នា គួរឲ្យអាសូរក្រៃពេក ។
រស ( ន.នាមសព្ទ ) [រស់ ]
សម្ផស្សប្លែកៗ ដែលប៉ះពាល់ជិវា្ហបសាទ ដឹងថា ប្រៃ, ជូរ, ចត់, ល្វីង, ផ្អែម ជាដើម : រសប្រៃ, រសជូរ, រសផ្អែម; អាហារមានរសឆ្ងាញ់ ។ បើផ្សំជាបទសមាសរៀងពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. រៈសៈ ឬចួនកាល អ. ថ. រស់ ក៏មានខ្លះ, បើរៀងពីខាងចុង អ. ថ. រស់; សព្ទនេះមានន័យច្រើនយ៉ាងណាស់, ប្រែតាមរូបធាតុ គឺប្រភពដើមថា “វិស័យជាទីត្រេកអររបស់សត្វ” ឬថា “វិស័យដែលសត្វទទួលរ៉ាប់រងដោយការដឹង”, ប្រែតាមដំណើរសេចក្ដី នៅមានច្រើន យ៉ាងទៅទៀត គឺប្រែថា ការដឹងអារម្មណ៍; សម្ផស្សកាម; តម្រេក; វត្ថុរាវ; ទឹកដម; ធាតុទឹកក្នុងរាងកាយ; ទឹកក្នុងសាច់, ក្នុងដើមឬក្នុងផ្លែ; ទឹកបន្សារ; កិច្ច; នាទី, មុខការ; សម្បត្តិ; ព្យាយាម; មារយាទ ។ល។
- រសក : អ្នកចម្អិនអាហារ, អ្នកពិសែស, ចុងភៅ (បើស្ត្រីជា រសិកា) ។
- រសគន្ធ (រៈសៈគន់ ឬ រស់-គន់-ធ) ក្លិនរស (ពាក្យកាព្យប្រើជា រសគន្ធា ក៏មាន) ។
- រសជាត (រស់-ជាត) ជាតរបស់រស (រសឆ្ងាញ់ពិសា) ។
- រសញ្ញា,
- រសនា (រៈស័ញ-ញ៉ា, រៈសៈន៉ា) អណ្ដាត ។ (រសនា ប្រែថា “ខ្សែក្រវាត់ស្ត្រី; តម្រេក; សេចក្ដីឆ្ងាញ់ពិសា; សំឡេង” ក៏បាន)។
- រសញ្ញូ អ្នកប្រាជ្ញខាងអក្សរសាស្រ្ត, ខាងតែងសេចក្ដី, ខាងកាព្យឃ្លោង ។
- រសតេជ័ស ឬ--តេជះ ឈាម ។
- រសធម៌ (រស់--) ដូចគ្នានឹង ធម្មរស : សូវស្លាប់ទៅគាប់ រសធម៌កុំបីបង់ (សាស្រ្តាច្បាប់រាជនេតិ) ។
- រសធាតុ,
- រសនាថ,
- រសរាជ,
- រសេន្រ្ទ បរទ ។
- រសនាយក ព្រះសិវៈ (ព្រះឥសូរ) ។
- រសនាលិះ (<រសនាលិហ៍) សុនខ ។
- រសផល ផ្លែឈើមានរស; ដើមដូង ។
- រសភង្គ (រៈសៈភ័ង) ដំណើរខូចរស; ដំណើរទាស់អារម្មណ៍, ទាស់ចិត្ត; សេចក្ដីអផ្សុក ។
- រសវតី (រៈសៈវៈដី) រោងចម្អិនអាហារ, ផ្ទះបាយ ។
- រសវិទ,
- រសវិទូ,
- រសាយនវិទ (រៈសាយ៉ៈ-ន៉ៈវិត) អ្នកចេះរសវិទ្យា; អ្នកស្លបរទ; ពេទ្យ ។
- រសវិជ្ជា,
- រសវិទ្យា,
- រសាយនវិទ្យា វិជ្ជាប្រែធាតុឬផ្សំធាតុគឺចំណេះប្រែឬផ្សំធាតុរ៉ែផ្សេងៗ, ធាតុវិជ្ជា ។ល។
- ករូណរស ឬ - ករុណារស រស (កម្លាំង) នៃសេចក្ដីអាណិត, អាសូរ ។
- គន្ធរស រសក្លិន ។
- ធម្មរស រសធម៌ ។
- មធុររស រសផ្អែម; រសឆ្ងាញ់ ។
- រជតរស (រៈជៈតៈរស់) ទឹកប្រាក់ ។
- វីររស កម្លាំងព្យាយាម, សេចក្ដីភ្លៀវក្លា ។
- សុគន្ធរស ទឹកក្រអូប, ទឹកអប់ ។
- សុវណ្ណរស ទឹកមាស ។
- ស្រឹង្គាររស រសសេចក្ដីស្រឡាញ់, កម្លាំងស្នេហា ។
- ហាសនរស រសសេចក្ដីរីករាយ, កម្លាំងសេចក្ដីត្រេកត្រអាល ។
- ឱជារស ទឹកកម្លាំងកាយ; រសឆ្ងាញ់ពិសា ។
- ឱសថរស ឬ ឱសធរស រសឱសថ, ទឹកថ្នាំរម្ងាប់រោគ ។ល។
អនាថ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អៈន៉ាត ]
(< ន> អ “មិន, ពុំ, ឥត” + នាថ “ទីពឹង, ពំនាក់”) ដែលឥតទីពឹង, ឥតពំនាក់ ។ ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “ណែលណោល; កណ្តែងកណ្តោច, ត្រមោច; គួរឲ្យអាណិតពេក, គួរឲ្យអាសូរពេក; គួរឲ្យសង្វេគ, ឲ្យស្លុតចិត្ត” : អនាថចិត្ត ចិត្តអាសូរពេក, ចិត្តខ្លោចផ្សា; ចិត្តសង្វេគ ។
- អាណិតអនាថ (--អន៉ាត) អាណិតអាសូរឬពន់ពេក ។
- អនាថករ (--ថៈ--) ដែលធ្វើឲ្យឥតទីពឹងឬធ្វើមិនឲ្យជាពំនាក់បាន ។
- អនាថជន ឬ --បុគ្គល (--ថៈ--) អ្នកដែលឥតទីពឹង (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : អនាថជន គួរកុំទម្រន់ ក្នុងក្តីក្រទ័ល កុំធ្វើលែនលន ត្រូវខំខ្វាយខ្វល់ ឲ្យត្រាតែដល់ ទីផុតទ័លក្រ ។
- អនាថភាព ភាពនៃបុគ្គលដែលគ្មានទីពឹងពំនាក់, ការក្រីក្រលំបាកដោយខ្វះមុខរបររកស៊ីនិងទីជ្រកកោន : ធ្លាក់ចុះក្នុងអនាថភាព, ប្រកបដោយអនាថភាព ។ល។
អាសូរ ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
អាណិតទន់ចិត្ត, អាណិតជាប់ចិត្ត, អាណិតខ្លោចចិត្ត: ឃើញកូនតូចៗ កំព្រីកំព្រាអនាថា គួរឲ្យអាសូរពេកណាស់ ។
- អាសូរករុណា អាណិតក្រៃពេក ។
- អាណិតអាសូរ (មើលក្នុងពាក្យ អាណិត) ។
អាណិត ( កិ.កិរិយាសព្ទ )
នឹកអាសូរ, មានករុណា, នឹកស្រងោចលន្លោចចិត្តទៅរក, នឹកប្រណី : អាណិតម្ដាយ, បណ្តាលពីចិត្តសង្វេគលន្លោច នៅស្ងៀមពុំសុខ ដូចគេបោចរោចចេះតែអាណោចចង់ជួយសង្រ្គោះ ។
- អាណិតអនាថ (--អៈន៉ាត) អាណិតអ្នកដែលឥតទីពឹងឬឥតទីពំនាក់; អាណិតអាសូរពន់ពេក (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : អាណិតអនាថ ឆ្ពោះមនុស្សឥតញាតិ ណាមួយជួយគ្នា ឃើញគ្នាទ័លក្រ កំព្រីកំព្រា គួរសង្រ្គោះគ្នា ឲ្យបានសុខផង ។ គ្នាក៏ដូចយើង ចង់សុខចង់ថ្កើង ចង់ឲ្យហ្មត់ហ្មង ប៉ុន្តែកម្មផល ផ្តល់សុខបំណង សូម្បីប៉ុនល្អង ក៏កែពុំកើត ។
- អាណិតអាណោច អាណិតស្រងោចចន្លោចចិត្ត (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : អាណិតអាណោច ហាក់ដូចជាខ្លោច-ចិត្តឆ្ពោះទៅរក ជនដែលរងទុក្ខ ជជ្រុលជជ្រក មានអ្វីក៏យក ទៅជួយសង្រ្គោះ ។
- អាណិតអាសូរ អាណិតខ្លោចចិត្តឬអាណិតស្រងោចខ្លោចចិត្ត (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : អាណិតអាសូរ កាលឮគេថ្ងូរ នៅស្ងៀមពុំសុខ ចង់តែទៅជួយ ឲ្យគេស្រាលទុក្ខ ចិត្តធ្ងន់កណ្តុក ប៉ផ្អុករឿយៗ ។ល។
ឧបេក្ខា ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុប៉េក-ខា ឬក៏ អ៊ុបែក-ខា ]
ការតាំងចិត្តជាកណ្ដាល, សេចក្ដីព្រងើយកន្តើយ, ដំណើរមិនលម្អៀងទៅខាងណា : តាំងចិត្តជាឧបេក្ខា ។ ខ្មែរប្រើជា គុ. ក៏មាន : ចិត្តឧបេក្ខា ចិត្តជាកណ្តាល, ចិត្តព្រងើយកន្តើយ ។
- ឧបេក្ខាសម្បយុត្ត ឬ
- --សហគត (អ៊ុប៉េក-ខាស័ម-ប៉ៈ-យុត ឬ--សៈហៈគត់) ចិត្តជាឧបេក្ខា ។
- ឧបេក្ខា ឬ - ឧបេក្សា នេះជាប័ក្ខពួកនៃព្រហ្មវិហារធម៌បួន, រាប់រួមគឺ មេត្តា ការរាប់អានជិតដិតស្និទ្ធស្នាលនឹងគ្នា, ករុណា ការអាណិតអាសូរគ្នាទៅវិញទៅមក, មុទិតា ការរីករាយជានិច្ចចំពោះសេចក្ដីសុខ-ចម្រើននៃអ្នកដទៃ, ឧបេក្ខា ការតាំងចិត្តជាកណ្តាលៗស្មើៗ ។ ព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងបួននេះជាប្រភពនៃសន្តិភាពនិងវឌ្ឍនភាពក្នុងលោក... (ព. ពុ.) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ថា : មេត្តា-ករុណា-មុទិតា ឧបេក្ខាទាំងបួននេះសោភា ប្រសិនបើជនទាំងអស់គ្នា អាចកាន់រក្សាឲ្យដិតដល់ ។ សមលោកទាំងមូលបានសុខស្ងប់ ត្រឡប់ជាឥតជ្រួលច្របល់ ព្រោះធម៌បួននេះបញ្ចេញផល ផ្តល់សន្តិសុខឲ្យជានិច្ច ។ សូម្បីដាច់តែមេត្តាមួយ ទុក្ខព្រួយតែងតែប៉ះទង្គិច ឈឺចាប់ក្ដៅផ្សាជាងឃ្មុំទិច លិចលង់ហិនហោចជាអនេក ។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រហ្មវិហារ ក្នុងមេពាក្យ ព្រហ្ម ទៀតផង) ។

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

អាសូរ ( v ) [ʔaasoo] - detail »
to feel sorry (for), pity, take pity on, have compassion for