Khmer Dictionary: ឧត្ដរ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

អង្គរ ( ន.នាមសព្ទ ) [អង់-គ]
ពាក្យប្រើឃ្លាតក្លាយមកពី នគរ “ក្រុង, រាជធានី” ហៅចំពោះតែក្រុងនិងសិលាប្រាសាទបុរាណខ្លះ ឬទីតំបន់ជាដើមខ្លះក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ : អង្គរធំ នគរធំ (មហានគរបុរាណក្នុងខែត្រសៀមរាប) ។
- អង្គរបុរី (នគរបុរី) ឈ្មោះទីក្រុងចាស់តូចមួយក្នុងស្រុកព្រៃកប្បាសខែត្រតាកែវ ។
- អង្គរព្រះជ័យ ឬ - អង្គព្រះជ័យព្រះអារ្យ (នគរ--) ឈ្មោះប្រាសាទបុរាណ នៅខាងលិចជិតកំពង់ចាមក្រុង ។
- អង្គររាជ (នគររាជ) ឈ្មោះអាណាខេត្តមួយរបស់ខ្មែរ នៅខាងទិសឧត្ដរ, បានទៅអាណាខេត្តរបស់សៀមយូរអង្វែងហើយ ។ ឈ្មោះបទភ្លេងខ្មែរមួយប្រភេទ មានដើមកំណើតនៅអាណាខេត្តនគររាជ : ភ្លេងអង្គររាជ (ភ្លេងនគររាជ); ដែលក្លាយលំនាំបទឃ្លាតពីលំនាំដើមខ្លះ ហៅថា អង្គររាជក្លាយ (នគររាជក្លាយ); ដែលតាំងពីក្នុងបុរាណសម័យយូរហើយ, អ្នកស្រុកជើងព្រៃបំប្លែងកែលំនាំបទឲ្យឃ្លាតផ្សេងខ្លះពីលំនាំដើម ហៅថា អង្គររាជជើងព្រៃ (នគររាជជើងព្រៃ) ។
- អង្គរវត្ត (នគរវត្ត “វត្តរបស់មហានគរ”) ឈ្មោះសិលាប្រាសាទបុរាណមួយកន្លែងនៅក្នុងខែត្រសៀមរាប ជាមហាប្រាសាទរុងរឿងដោយលំអគ្មានពីរ ។ល ។
- ត្រីងៀតអង្គរ ឬ - ងៀតប្រាអង្គរ ត្រីងៀតឬងៀតប្រាដែលនាំមកពីទន្លេសាបប៉ែកខាងខែត្រសៀមរាប ។
- ទឹកអង្គរបាក់ ទឹកថ្លាដែលហូរត្រឡប់ចេញពីទន្លេសាបនិងបឹងនានាចុះមកវិញក្នុងរដូវសម្រក ។ល។ (មើលក្នុងពាក្យ ប្រាក្រឹត ផង) ។
អនុត្តរ ( គុ.គុនសព្ទ ) [--នុត-តៈរ៉ៈ ]
(< អន៑ “មិន, ពុំ, ឥត” + ឧត្ដរ “លើសលុប, លើសលែង, ប្រសើរផុត”) ដែលប្រសើរផុត, ឥតមានអ្វីស្មើ ។ ន. ព្រះនាមព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ។ អនុត្តរធម៌ លោកុត្តរធម៌ ។
- អនុត្តរភាព ភាពនៃបុគ្គលដែលគ្មាននរណាមួយផ្ទឹមស្មើបាន, អានុភាពដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់; ឧត្ដមា-នុភាពខាងនយោបាយនិងខាងកម្លាំងទ័ព ដែលប្រទេសមហាអំណាចណាមួយផ្សាយគ្របសង្កត់ទៅលើប្រទេសដទៃ : រំលោភលើគេដោយអាងអនុត្តរភាពរបស់ខ្លួន ។
- អនុត្តរសម្ពោធិញ្ញាណ ឬ --សម្មាសម្ពោធិ ញាណឬប្រាជ្ញានៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ល។
អាសភិវាចា ( ន.នាមសព្ទ ) [អា-សៈភិ--]
វាចាជារបស់ឧសភបុរស, សម្ដីរបស់មហាវីរៈបុរស ដែលខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតឥតមានបុគ្គលណាមួយប្រៀបផ្ទឹមបាន : ព្រះមហាសត្តនាមសិទ្ធត្ថ កាលទ្រង់ទើបប្រសូតចាកព្រះឧទរនៃព្រះមាតាភ្លាម បែរព្រះភក្រ្តឆ្ពោះទៅឧត្ដរទិសឈាន ៧ ជំហាន ព្រះអង្គទ្រង់ពន្លឺនូវអាសភិវាចាថា “អាត្មាអញជាកំពូលនៃលោក ! អាត្មាអញជាបុគ្គលប្រសើរជាងគេក្នុងលោក ! អាត្មាអញជាចម្បងជាងគេទាំងអស់ក្នុងលោក ! ជាតិនេះជាកំណើតចុងក្រោយបំផុតរបស់អាត្មាអញ ! អំណើះតទៅមុខ អាត្មាអញលែងកើតទៀតហើយ !” ។
ឧដុង្គ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុដុង]
(ពាក្យប្រើក្លាយមកពី សំ. បា. ឧត្ដុង្គ) ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់; ប្រសើរ; ថ្លៃថ្លា ។ ន. ឈ្មោះរាជធានីចាស់មួយរបស់កម្ពុជរដ្ឋ ស្ថិតនៅត្រង់ចន្លោះទិសពាយ័ព្យនិងទិសឧត្ដរនៃក្រុងភ្នំពេញ ជានគរទី ១ មុនបន្ទាប់នគរភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ : ក្រុងឧដុង្គមានភ្នំព្រះរាជទ្រព្យជាលម្អមើលពីចម្ងាយទៅឃើញត្រដែតត្រដឹម (ហៅឲ្យពេញថា ក្រុងឧដុង្គមានជ័យ ឬ ក្រុងឧដុង្គឮជ័យ; គួរសរសេរឧត្ដុង្គ អ. ថ. អ៊ុត-ដុង, ប៉ុន្តែធ្លាប់ប្រើជា ឧដុង្គ យ៉ាងនេះយូរមកហើយ) ។ ឧដុង្គឧត្ដម ឧត្ដមលើសលែង, ប្រសើរកន្លង (សរសេរជា ឧត្ដុង្គឧត្ដម ក៏បាន) ។
ឪ ( ន.នាមសព្ទ ) [អូវ ]
ពាក្យប្រើកាត់ខ្លីជាឧត្ដរលោប មកពីពាក្យ ឪពុក សម្រាប់សាធារណជនហៅ បិតា របស់ខ្លួនដោយសេចក្ដីស្មោះស្មើ : អញ្ជើញឪពិសាទៅ ទាន់ក្ដៅៗ ! ។ ខ្មែរសម័យពីដើម ហៅមាបង្កើត ឬមាឆ្ងាយថា ឪ ដែរក៏មាន, សម័យសព្វថ្ងៃក៏នៅមានប្រើខ្លះ ។ ខ្មែរប្រើក្នុងសម័យបុរាណ ប្រើពាក្យ ឪ ដោយយកសក់ឬកន្ទុយ វ មកដាក់ពីលើ ឧ មិនប្រើជា ឧវ, ទាំង ឧក និង ឱយ ក៏ប្រើជា ឧ៊ ឱ្យ ដែរ, សព្វថ្ងៃនេះយើងក៏នៅតែប្រើ ឪ និង ឱ្យ តាមបែបបុរាណនោះដែរយើងកែតែ ឧ៊ ជា ឧក ប៉ុណ្ណោះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឪ >ឪ តាមលំដាប់ទៅ និងពាក្យ ឧក, ឱ្យ ផង) ។
ឪពុក ( ន.នាមសព្ទ ) [អូវ-- ]
បិតា : ឪពុក (ប្រើជា អាពុក ក៏បាន; ឥណ្ឌាថា អាវុកៈ, ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អាពុក ទៀតផង) ។ ប្រើជាឧត្ដរលោបទុកត្រឹមតែ ឪ ក៏បាន; ប្រើជាអាទិលោបទុកត្រឹមតែ ពុក ក៏បាន (ប្រើជាពាក្យទំយើ) ។
- ឪពុកក្មេក ឪពុករបស់ប្តីឬរបស់ប្រពន្ធ ។
- ឪពុកចិញ្ចឹម បុរសអ្នកចិញ្ចឹមរក្សាដោយប្តេជ្ញាឬសន្មតថាជាឪពុក ។
- ឪពុកចុង ប្តីក្រោយរបស់ម្ដាយ ។
- ឪពុកធម៌ ដែលសុំធ្វើឪពុកដោយសេចក្ដីស្រឡាញ់រាប់អានតាមគន្លងធម៌ ។
- ឪពុកធំ បងប្រុសរបស់ឪពុកឬរបស់ម្ដាយ ។
- ឪពុកមា ប្អូនប្រុសរបស់ឪពុកឬម្ដាយ (ច្រើនហៅត្រឹមតែ មា ឬ ពូ) ។
ឥសិ ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ិសិ]
(សំ. ឫឞិ) ឥសី ឬ ឫសី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឫសី)។
- ឥសិគណៈ ពួកឥសី ។
- ឥសិគិលិ “ភ្នំលេបឥសី” (សំ. ឫឞិគិរិ “ភ្នំឫសី”) ឈ្មោះភ្នំមួយក្នុងពួកភ្នំក្រុងរាជគ្រឹះក្នុងមគធរដ្ឋ គឺរដ្ឋពិហារជាប់គ្នានឹងឧត្ដរប្រទេស (ប្រទេសឥណ្ឌាសព្វថ្ងៃនេះ) មាននិយាយតំណាលក្នុងឥសិគិលិសូត្រ ។
- ឥសិគិលិសូត្រ (បា. --សុត្ត) ឈ្មោះសូត្រមួយក្នុងសុត្តន្តបិដកនិយាយអំពីព្រះបច្ចេកពុទ្ធ ៥០០ អង្គដែលនៅអាស្រ័យនាភ្នំឥសិគិលិ (ក្នុងកាលពីព្រេងនាយ) ។
- ឥសិបតនៈ ឬ - ឥសិបតនមិគទាយវ័ន (--ប៉ៈតៈន៉ៈ ឬ --មិគៈទាយៈវាន់; សំ. ឫឞិបតន ឬ--ម្ឫគ--) ឈ្មោះភូមិប្រទេសមួយកន្លែងនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាប៉ែកកណ្តាល ជាទីដែលព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធទ្រង់សម្តែងធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រជាបឋមទេសនារបស់ព្រះអង្គ (ទីនោះសម័យបច្ចុប្បន្ននេះហៅ សាន៌ាថ Sarnath នៅជិតក្រុងពារាណសី) ។
- ឥសិបព្វជ្ជា ឬ - ឥសិប្បព្វជ្ជា ការបួសជាឥសី, ផ្នូសឥសី ។
- ឥសិប្បវេទិត ឬ - ឫសិប្រវេទិត ធម៌ឬច្បាប់ដែលឥសី (មានព្រះពុទ្ធជាដើម) សម្តែងទុកមក ។
- ឥសិភាសិត ធម៌ឬច្បាប់ដែលឥសីបានថាទុកមក (រាប់ចូលក្នុងភាសិត ៤ យ៉ាងក្នុងគម្ពីរពុទ្ធសាសនា) ។ល។
ឦសាន ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ី--]
(សំ. ឦឝាន) ព្រះឥសូរ; ពន្លឺ; លម្អ ។ ទិសព្រះឥសូរ គឺទិសតូចឬទិសជ្រុងត្រង់ចន្លោះទិសឧត្ដរនិងទិសបូព៌ : ទិសឦសាន ។
ឧត្ដរ ( គុ.គុនសព្ទ, ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុត-ដ]
ខ្ពស់; លើ; ឆ្វេង; ក្រោយ; ខាងលើ; ខាងខ្ពស់; ខាងជើង; ខាងឆ្វេង; ខាងចុង; ខាងក្រោយ : ទិសឧត្ដរ ទិសខាងជើង ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. អ៊ុត-តៈរ៉ៈ (ចួនថា អ៊ុត-ដ តាមទម្លាប់ស្រួលមាត់), ដូចជា ឧត្ដរកាយ រាងកាយប៉ែកខាងលើ; រូបកាយខ្ពស់ ។
- ឧត្ដរកាល អនាគតកាល ។
- ឧត្ដរកុរុ ឬ - ឧត្ដរកុរុទ្វីប ឈ្មោះមហាទ្វីបមួយនៅក្នុងទិសាភាគខាងជើងភ្នំសិនេរុ (តាមភូមិសាស្រ្តបុរាណ); ខ្មែរច្រើនហៅក្លាយជា
- ឧត្ដរករោទ្វីប (អ៊ុត-ដ-កៈរ៉ោ--) ឧត្ដរទិសាភាគ ប៉ែកទិសខាងជើង ។
- ឧត្ដរនិកាយ ពួកខាងជើង គឺពួកពុទ្ធសាសនិកខាងលទ្ធិមហាយាន (ព. ផ្ទ. ទក្ខិណនិកាយ) ។
- ឧត្ដរប័ដ សំពត់សម្រាប់ពានា ឬសំពត់បង់ក, សំពត់ដណ្ដប់ (ហៅ ឧត្ដរពស្រ្ត ឬ --ព័ស្រ្ត ក៏បាន) ។
- ឧត្ដរលុប ឬ - --លោប (ព. វ.) លុបអក្សរឬបទខាងចុង, ដូចជា អាដានាដិយៈ > អាដានា; ឪពុក > ឪ ជាដើម ។
- ឧត្ដរាព័ត៌ ឬ - ឧត្ដរាវដ្ដ ដំណើរវិលទៅខាងធ្វេង ដើរជាឧត្ដរាព័ត៌ ដើរវិលទៅខាងឆ្វេងជុំវិញទីណាមួយ : ហែសពជាឧត្ដរាព័ត៌បីជុំបារាំកំពូល រួចហើយលើកសពទៅតម្កល់លើជើងថ្ករ (តាមទម្លាប់ខ្លះ) ។ ព. ផ្ទ. ទក្ខិណាព័ត៌ ឬ ទក្ខិណាវដ្ដ។
- ឧត្ដរាភិមុខ ដែលមានមុខបែរចំទៅខាងជើង ។
- ឧត្ដរាសង្គ (--សង់) សំពត់ពានា, សំពត់បង់ក (វេវ. ឧត្ដរប័ដ, ឧត្ដរពស្រ្ត) ។ ព. ពុ. ចីពរ : ភិក្ខុតម្រួតឧត្ដរាសង្គជាមួយនឹងសង្ឃាដី ហើយឃ្លុំជាបរិមណ្ឌល ដើរចូលទៅក្នុងភូមិ ។
- ឧត្តរាសាឍ (ឈ្មោះនក្សត្រទី ២១; ខែអាសាឍក្រោយ; ខ្មែរធ្លាប់ប្រើតែ ទុតិយាសាឍ ។
- បុញ្វសាឍ ឈ្មោះនក្សត្រទី ២០; ខែអាសាឍមុន; ខ្មែរធ្លាប់ប្រើតែបឋមាសាឍ ឬ ប្រថមាសាឍ) ។ល។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រើជា ឧត្ដរៈ, ឧត្ដរា, ឧត្ដរោ, ឧត្តរំ (អ. ថ. --រុ័ង) ក៏បាន តាមគួរដល់ការប្រកប; ផ្លាស់ រ ជា ល > ឧត្តល, ឧត្តលា, ឧត្តលោ ក៏បាន (អ. ថ. អ៊ុត-ដល់, --តៈល៉ា, -តល៉ោ) ។
ឧត្ដរទិស ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុត-តៈរ៉ៈ ទឹស]
ទិសខាងឆ្វេងដៃ គឺទិសខាងជើង (ឧត្ដរ) ។

Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

No matching entries found!