Khmer Dictionary: ឧទក

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

នហានោទក ( ន.នាមសព្ទ ) [នៈហានោទក់ ឬ នៈហានោទៈកៈ]
(នហាន “ការងូត, សម្រាប់ងូត” + ឧទក “ទឹក”, ឧ > ឱ = នហានោទក) ទឹកសម្រាប់ងូត, ទឹកងូត; (រ. ស.) ព្រះនហោនោទក (ទឹកស្រង់ សម្រាប់ក្សត្រទ្រង់រាជ្យ) : ថ្វាយព្រះនហានោទក ។
ប្រាក្រឹត ( ន.នាមសព្ទ ) [--ក្រិត]
(ប្រាក្ឫត) ឈ្មោះភាសាកណ្ដាល (គ្រាមភាសា) នៃជនជាតិឥណ្ឌាទាំងឡាយច្រើនប្រទេស មានតាំងក្នុងបុរាណកាលព្រេងនាយ ដរាបមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន, ទាំង អយ៌កជន ក្នុង សក្ករដ្ឋ (នេប៉ាល) ជាជាតិភូមិនៃព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ ក៏ប្រើភាសា ប្រាក្រឹត ដែរ (បារ. Dialecte) ។ ប្រាក្រឹត នេះមានអត្ថន័យថា ប្រក្រតី, ធម្មតា, សាមញ្ញ ក្លាយមកពីប្រភពដើមនៃពាក្យសំស្រ្កឹតជាភាសាសម្រាំងថា ប្រក្ឫតិ “ប្រក្រតី” ប៉ុន្តែមានទំនងគួរឲ្យហៅថា ភាសាផ្សែផ្សំ ឬ ភាសាបំប្លែង ទៅវិញ ពីព្រោះមានដើមកំណើតជាភាសាសំស្រ្កឹតខ្លះជាភាសាបាលីខ្លះ គ្រាន់តែបំប្លែងចេញឲ្យឃ្លាតពីប្រភពដើមប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនជាសំស្ក្រឹតពុំមែនជាបាលីសុទ្ធសាធ ទាំងពុំមែនជាសន្តាននៃភាសា ឥណ្ឌូ-អឺរូប ចូលលាយផងទេ, ប្រាក្រឹត នេះជាសំដីប៉ះប៉ុនផ្សែផ្សំកាឡៃឲ្យកើតមានឡើង សម្រាប់និយាយសម្រាប់សរសេរតាមគួរដល់ការស្រួលរាល់ជាតិប៉ុណ្ណោះឯង ។ ប្រាក្រឹត នេះមានឈ្មោះផ្សេងៗគ្នា, បើរាប់ដោយសង្ខេប មាន៥ឈ្មោះគឺ ១- ឝៅរសេនី (សៅរ៉ៈ សេនី Çaurasenī) ប្រាក្រឹតជាសម្ដីរបស់ជនអ្នកនៅក្នុងរដ្ឋ ឝូរសេន (សូរ៉ៈសេន៉ៈ Çūrasena គឺរដ្ឋ មថូរា Mathūrā ក្នុងសម័យតមក) ។ ប្រាក្រឹត នេះមានលំនាំស្រដៀងនឹងបាលីដោយអន្លើៗដែរ ប៉ុន្តែច្រើនបំប្លែងអក្សរ អឃោសៈ ជា ឃោសៈ ដូចបាលីថា បតិត “ដែលធ្លាក់ឬជ្រុះហើយ” បំប្លែងជា បទិទ; យថា “យ៉ាងណា” ជាយធា ជាដើម ។ ២- មហារាឞ្ត្រី (មហាស្ត្រី Mahārāstri ជាភាសាអ្នក មហារាស្ត្រទក្ខិណាបថ ភាគខាងលិច គឺរដ្ឋ ឌេក្ក័ន ខាងលិច Dakkan Occidental) ជាប្រាក្រឹតបំប្លែងអក្សរឃ្លាតពីសំស្រ្កឹតដោយច្រើន ដូចជា ឧទក “ទឹក” បំប្លែង ឧអអ; កបិ “ស្វា” ជា កឥ; សុខ “សុខ” ជា សោក្ខ ជាដើម ។ ៣- មាគធី (Māgadhḹ) ប្រាក្រឹតរបស់ជនអ្នក មគធរដ្ឋ គឺរដ្ឋ ពិហារ (Bihār) សម័យបច្ចុប្បន្ន, បំប្លែងអក្សរខុសពីអក្សរសំស្ក្រឹតនិងបាលីដោយច្រើនដូចជា សំ. បុត្រស្យ “នៃកូនឬដល់កូន” បំប្លែងជា បុត្តឝ្ឝ (Puttaçça); រាជានស៑ (រាជាន័ស) “ស្ដេចទាំងឡាយ” ជា លាអាណោ (Lā-āṇo); រញ្ញា (បា.) “ដែលស្ដេច” ជា លាជិន (Lājina); អត្តនា (បា.) “ដោយខ្លួនឯង” ជាអតន (Atana); ជាយតេ “កើត, ប្រសូត” ជា យាយតេ (Yāyate) ជាដើម ។ ៤- អភ្រំឝ (អ័ប-ភ្រ័ម-សៈ Abhraṃça) ជាប្រាក្រឹតរាយរងទន់ខ្សោយកើតមានក្នុងបច្ឆាសម័យ ជាសម្ដីផ្សែផ្សំរបស់អ្នកចុងកាត់មាត់ញក ផ្សាយចូលមកខ្លះ ក្នុងរដ្ឋនានាក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា មិនពេញលក្ខណៈជាភាសាប្រាក្រឹត ទេ ។ ៥- បៃឝាចី (ប៉ៃសាចី Paiçācḹ) ប្រាក្រឹតជាសម្ដីបិសាច គឺសម្ដីខ្មោច, ច្រើនបំប្លែងអក្សរ ឃោសៈ ជា អឃោសៈ (ជាសម្ដីអ្នករបាំ) ដូចជា នគរ “ក្រុង” ជា នករ; គុរុ “ធ្ងន់; យូរ; គ្រូ” ជា ករុ ជាដើម ។ ភាសាខ្មែរយើងមិនមានឈ្មោះថាមាន ប្រាក្រឹត ដូចឥណ្ឌាទេ ប៉ុន្តែបើនិយាយដោយការធៀបប្រដូចទៅនឹងឥណ្ឌា ក៏មានការបំប្លែងសំស្ក្រឹតនិងបាលី ឲ្យឃ្លាតចាកប្រភពដើមក្រែលដែរ ដូចជា នគរ បំប្លែងជា អង្គរ; នង្គ័ល ជា អង្គ័ល; យមរាជ ជា ជមរាជ (ជំរាច); សៃន្យាភិមុខ ឬ សេនាភិមុខ ជា ស្នាភិមុខ; សេនាធិរាជ ឬ សៃន្យាធិរាជ ជា ស្នាធ្រាជ, សៃន្យ (សែន) ជា ស្រែន្យ; សៃន្យានុជិត ឬ សេនានុជិត ជា ស្រែនអញ្ជិត, វៃទ្យ ជា ពេទ្យ ឬ ពែទ្យ ជាដើម; សព្ទអារក្ស ឬ សម្ដីមេមត់ ក៏គួរហៅថា បៃសាចី បានដែរ, ប៉ុន្តែយើងនឹងនិយាយឲ្យពេញមាត់ថាខ្មែរមាន ប្រាក្រឹត ដូចឥណ្ឌាខ្លះដែរក៏ពុំកើត ពីព្រោះ ប្រាក្រឹត នោះមានឈ្មោះចំពោះតែក្នុងជម្ពូទ្វីបគឺឥណ្ឌាឯណោះយូរអង្វែងណាស់ហើយ ។ល។
មធុរោទក ( ន.នាមសព្ទ ) [មៈធុរោទក់ ]
(< មធុរ + ឧទក) ទន្លេដែលធំសម្បើមស្រដៀងនឹងសមុទ្រ តែមានទឹកសាប (ទន្លេសាប; ហៅឲ្យត្រូវតាមរូបសព្ទថា សមុទ្រសាប ព្រោះឥតមានទន្លេណាមួយមានទឹកប្រៃទេ សុទ្ធតែសាបដូចគ្នា គ្រាន់តែធំល្ហល្ហេវដូចសមុទ្រប៉ុណ្ណោះ គឺទន្លេដូចជាសមុទ្រប៉ុន្តែមានទឹកសាប) ។ មើលក្នុងពាក្យ ទន្លេសាប ទៀតផង ។
សីត ( គុ.គុនសព្ទ ) [--តៈ ]
(ឝីត ឬ ឝីតល) ត្រជាក់, រងា ។
- សីតករ ឬ
- សីតភានុ,
- សីតរង្សី ឬ --រស្មី ព្រះចន្រ្ទ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : សីតករ ដ៏បវរ ដោយរង្សី, បូណ៌មី ខែកត្តិក ត្រជាក់ស្រេង; ពួកនរៈ និងនារី នាំគ្នាលេង, លោតកញ្ឆេង សើចសប្បាយ រីករាយច្រើន ។
- សីតកាល ឬ--សម័យ វេលាត្រជាក់; រដូវរងា ។
- សីតភ័យ ការខ្លាចរងា ។
- សីតភិត (បា. --ភីត; សំ. ឝីតភីត) អ្នកដែលចាញ់រងា ។
- សីតរស (--រស់) ទឹកត្រជាក់; (រ. ស.) : ព្រះសីតរស ។
- សីតវាត ខ្យល់ត្រជាក់ ។
- សីតាលុ ដែលមានត្រជាក់ច្រើន; ប្រទេសរងាខ្លាំង; មនុស្សចាញ់រងា (ព. ផ្ទ. ឧណ្ហាលុ) ។
- សីតុណ្ហភាព (សីតុន-ហៈ--) ភាពត្រជាក់និងក្ដៅ, ភាពនៃបរិយាកាសត្រជាក់និងក្ដៅដែលផ្សព្វផ្សាយមកប៉ះលើខ្លួនយើង ។
- សីតោទក (--ទៈកៈ ឬ--ទក់; បា. < សីត + ឧទក “ទឹក”) ទឹកត្រជាក់ (ព. ផ្ទ. ឧណ្ហោទក) ។
- សីតលចិត្ត ឬ--ហទ័យ, --ហ្ឫទ័យ ចិត្តត្រជាក់, ចិត្តជា ។ល។
សុគន្ធ ( គុ.គុនសព្ទ, ន.នាមសព្ទ ) [--គន់ ឬ--គន់-ធ]
ក្លិនក្រអូប; គ្រឿងក្រអូប; ដែលមានក្លិនក្រអូប (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព្រះសុគន្ធ ឬ សម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ក្នុងពាក្យ សមណសក្ដិ ឬ--ស័ក្ដិ ផង) ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. សុ-គ័ន-ធៈ, ដូចជា សុគន្ធកុដិ ឬ--កុដី កុដិមានក្លិនក្រអូប (ជាឈ្មោះកុដិលំនៅព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ, មានផ្កាក្រអូបដែលគេដាក់បូជា ឬផ្កាឈើជិតខាងផ្សាយក្លិនក្រអូបជានិច្ច) ។
- សុគន្ធជាតិ ជាតិវត្ថុមានក្លិនក្រអូប, គ្រឿងក្រអូប ។
- សុគន្ធបុប្ផា ឬ - --បុស្ប ផ្កាមានក្លិនក្រអូប ។
- សុគន្ធរស, សុគន្ធវារី ឬ - សុគន្ធោទក (--គ័ន-ធោ-ទក់; < សុគន្ធ + ឧទក “ទឹក”) ទឹកក្រអូប, ទឹកអប់ ។ល។
សុទ្ធ ( គុ.គុនសព្ទ ) [សុត]
(ឝុទ្ធ) ដែលជ្រះ, ស្អាត, បរិសុទ្ធ; ត្រឹមត្រូវ; ផូរផង់, ហ្មត់ហ្មង; ស; ឥតមន្ទិល; ឥតលាយ; តែមួយប្រភេទ, តែមួយមុខ; ហ្មត់ចត់ : ថ្មីសុទ្ធ, ចិនសុទ្ធ, បាយសុទ្ធ, ប្រាក់សុទ្ធ ។ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ ច្រើនតែ អ. ថ. សុត-ធៈ, ដូចជា សុទ្ធកម្ម អំពើបរិសុទ្ធ ។
- សុទ្ធចិត្ត ចិត្តបរិសុទ្ធ; ចិត្តស្មោះស្មើ ។
- សុទ្ធបក្ខ ឬ
- --បក្ស (--បុ័ក) ខាងខ្នើត ។
- សុទ្ធព័ណ៌ ឬ
- --វណ្ណ ព័ណ៌សុទ្ធ; ព័ណ៌ស្អាត, សម្បុរផូរផង់ ។
- សុទ្ធភាព ភាវៈស្អាត; ចិត្តបរិសុទ្ធ ។
- សុទ្ធភោជន ភោជនស្អាត ។
- សុទ្ធមតិ (--មៈតិ) គំនិតហ្មត់ចត់ ។
- សុទ្ធរស (--រស់) ទឹកសុទ្ធ; ទឹកស្អាត; ទឹកសម្រាំង ។
- សុទ្ធសាធ (សុត-សាត) គ្រប់ព្រម, ទាំងគ្រប់ : ដូចសុទ្ធសាធ ដូចគ្នាចាប់ច្រឡំ ។
- សុទ្ធសីល សីលបរិសុទ្ធ, មារយាទត្រឹមត្រូវ ។
- សុទ្ធសូន្យ (សុត-សូន) បរិសុទ្ធស្អាត, ឥតមោះហ្មង : មារយាទសុទ្ធសូន្យ, ល្អសុទ្ធសូន្យ ។
- សុទ្ធាជីព ឬ - សុទ្ធាជីវៈ (បា. < សុទ្ធ + អាជីវ) ការចិញ្ចឹមជីវិតបរិសុទ្ធឬអ្នកដែលមានការចិញ្ចឹមជីវិតត្រឹមត្រូវ ។
- សុទ្ធាវាស (បា. < សុទ្ធ + អាវាស “លំនៅ”) លំនៅរបស់អ្នកបរិសុទ្ធ; ឈ្មោះព្រហ្មលោកជាលំនៅនៃពួកអរិយបុគ្គលជាអនាគាមី : ឋានសុទ្ធាវាស មាន ៥ ជាន់គឺ អវិហា, អតប្បា, សុទស្សា, សុទស្សី, អកនិដ្ឋា (ព. ពុ.) ។
- សុទ្ធោទ ឬ - សុទ្ធោទក (--ទក់; បា. < សុទ្ធ + ឧទ ឬ ឧទក “ទឹក”) ទឹកសុទ្ធ; ទឹកស្អាត; ទឹកសម្រាំង, ទឹកតម្រង, សុទ្ធរស ។ល។
សោទក ( គុ.គុនសព្ទ ) [--ទក់ ]
(< ស “ប្រកបដោយ” + ឧទក “ទឹក”) ដែលមានទឹក : ត្រពាំងសោទក (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។ ន. ផ្លូវទឹក, ធ្នារទឹក ។
អប្បោទក ( ន.នាមសព្ទ ) [អ័ប-ប៉ោទៈ កៈ ឬ --ទក់ ]
(< អប្ប “តិច” + ឧទក “ទឹក”, ឧ > ឱ) ដែលមានទឹកតិច; ទឹកតិច; អ្វីៗឬម្ហូបចំណីដែលមិនសូវមានទឹក, ដែលខាប់ : បបរសណ្តែកអប្បោទក ។ អប្បោទកយាគូ (--ទៈកៈ--) បបរខាប់ ។ អប្បោទកបាយាស (--ទៈកៈ--) បាយាសតិចទឹក, បាយាសខាប់ ។ អប្បោទកសូប (--ទៈកៈ--) សម្លតិចទឹក ។ល។
ឧណ្ហ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុន-ហៈ]
(ឧ ឞ្ណ) ក្ដៅ ។ ព. ផ្ទ. សីត ឬ សីតល ។ (ខ្មែរ អ. ថ. អ៊ុន) សំដៅសេចក្ដីថា “ក្ដៅបន្តិចៗ, ក្ដៅសង្អន់ៗ” : ទឹកក្ដៅឧណ្ហៗ (ដើម្បីកុំឲ្យច្រឡំ, សរសេរជា ឧណ្ហ៍ ក៏បាន : ក្ដៅឧណ្ហ៍ៗ) ។
- ឧណ្ហកាល ឬ
- --សម័យ កាលឬសម័យក្ដៅ, រដូវក្ដៅ ។
- ឧណ្ហចិត្ត ឬ
- --ហទ័យ ចិត្តក្ដៅ, ចិត្តរហេវរហាវ; ចិត្តកំពុងក្ដៅ ។
- ឧណ្ហ៍ចិត្ត កក់ក្ដៅក្នុងចិត្ត, នឹកសង្ឃឹម ។
- ឧណ្ហដ្ឋាន ទីឬកន្លែងក្ដៅ ។ ឧណ្ហប្បទេស ប្រទេសក្ដៅ ។
- ឧណ្ហភ័យ ការខ្លាចក្ដៅ ។
- ឧណ្ហភាព ភាវៈក្ដៅ, កម្ដៅ ។
- ឧណ្ហភិត (បា. --ភីត) អ្នកខ្លាចក្ដៅ, អ្នកដែលចាញ់ក្ដៅ ។
- ឧណ្ហមាត្រ ប្រដាប់សម្រាប់ស្ទង់មើលធាតុអាកាស ដើម្បីឲ្យដឹងក្ដៅត្រជាក់; កែវស្ទង់របស់ពេទ្យសម្រាប់ស្ទង់មើលនូវអាការក្ដៅត្រជាក់ក្នុងរូបកាយអ្នកជំងឺ ។
- ឧណ្ហរង្សី (បា. --រំសិ) ព្រះអាទិត្យ។
- ឧណ្ហរោគ ឬ - ឧណ្ហាពាធ ជំងឺក្ដៅ ។
- ឧណ្ហវាត ខ្យល់ដែលបក់ដោយទាំងចំហាយក្ដៅមកផង ។
- ឧណ្ហវេលា វេលាក្ដៅ, ពេលកំពុងក្ដៅ ។
- ឧណ្ហាការ អាការក្ដៅ ។
- ឧណ្ហាលុ ដែលមានក្ដៅច្រើន; ប្រទេសដែលមានក្ដៅច្រើន : ប្រទេសឧណ្ហាលុ ; មនុស្សចាញ់ក្ដៅ; ដែលចាញ់ក្ដៅ ។
- ឧណ្ហោទក (អ៊ុន-ហោទៈកៈ ឬ --ទក់; បា. <ឧណ្ហ + ឧទក “ទឹក”) ទឹកក្ដៅ (ព. ផ្ទ. សីតោទក) ។ល។
ឧទក ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុទៈកៈ ឬ អ៊ុទក់]
ទឹក (ប្រើជា ឧទកំ ក៏មាន, អ. ថ. អ៊ុទៈក័ង) ។
- ឧទកកាល ឬ
- --សម័យ កាលឬសម័យមានទឹក គឺរដូវមានភ្លៀង ។
- ឧទកកិច្ច ការដែលត្រូវប្រើទឹក ។
- ឧទកកីឡា ឬ
- --ក្រីឌ័ន,
- --ក្រីឌា ការលេងទឹក, ល្បែងហែលទឹក ។
- ឧទកគម្ភីរ ជម្រៅទឹក, ទឹកជ្រៅ ។
- ឧទកដ្ឋាន,
- --ស្ថាន ឬ - ឧទកប្បទេស, --ប្រទេស ទីដែលមានទឹក; ទីដក់ទឹក ។
- ឧទកណ្ណព (--កន់-នប់) មហាសមុទ្រ ។
- ឧទកទាន ទានទឹក ។
- ឧទកធារ ឬ - --ធារា ធារទឹក, ទនៃទឹក គឺខ្សែឬសំណុំទឹកដែលធ្លាក់ចុះ ។
- ឧទកន្តរណ៍ (អ៊ុទៈកន់-ដ) ការឆ្លងទឹក ។
- ឧទកបរិយន្ត (អ៊ុទៈ កៈប៉ៈរ៉ិ-យ័ន ឬតាមទម្លាប់ចាស់បុរាណខ្លះថា អ៊ុទក់-ប-រ៉ិយន់) កិច្ចដែលមានទឹកជាទីបំផុត គឺកិច្ចដែលស្រេចត្រឹមការលាងទឹក ។ ប្រទេសជាទីបំផុតត្រឹមទឹកទ្រដី, ផ្ទៃផែនដីដែលមានទឹកជាទីបំផុតគឺទីបំផុតនៃទឹកទ្រដីទល់នឹងខ្យល់ទ្រទឹក : សីមាដែលសង្ឃបានសន្មតហើយដោយត្រឹមត្រូវ អាចជ្រួតជ្រាបដល់ឧទកបរិយន្ត (ព. វិ. ពុ.) ។ (តាមលទ្ធិពុទ្ធិកថា ទឹកទ្រដីខ្យល់ទ្រទឹក, កាលបើមានហេតុអ្វីមួយដែលជាអស្ចារ្យខ្លាំង ក៏បណ្តាលឲ្យផែនដីត្រង់ទីណាមួយ កម្រើកញាប់ញ័រដល់ឧទកបរិយន្ត គឺកម្រើកពីលើចុះទៅក្រោមដល់ត្រឹមទឹកទ្រដី) ។
- ឧទកបាត្រ ពាងទឹក, អាងដាក់ទឹក ។
- ឧទកពិន្ទុ តំណក់ទឹក ។
- ឧទកភ័យ ភ័យអំពីទឹក គឺភ័យដែលកើតអំពីទឹកលិចឬអំពីលង់ទឹក ។
- ឧទកម័យ ដែលសុទ្ធតែទឹក ។
- ឧទកវារី ទឹកសម្រាប់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់ស្រង់ (សំ. បា. ឧទក “ទឹក”, វារិ “ទឹក” ដែរ ប៉ុន្តែខ្មែរផ្សំប្រើសន្មតជាពាក្យខ្ពស់) ។
- ឧទកសាដក (--ដក់) សំពត់ងូត (រ. ស. ព្រះឧទកសាដក) ។
- ឧទកសាស្រ្ត វិជ្ជាស្ទង់ទឹក (ក្នុងមហាសមុទ្រជាដើម) ។
- ឧទកសោត ឬ - --ស្រោត័ស ខ្សែទឹក ។ល។

Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

ឧទក ( n ) [ʔuʔtʊək, ʔuʔteaʔkaʔ] - detail »
water