Khmer Dictionary: ហិរិ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ទេវ
( ន.នាមសព្ទ )
[ទេវៈ]
(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេព) ។ ទេវៈបពិត្រព្រះសម្មតិទេពក្សត្រថ្លៃប្រសើរអើយ ! រីប្រទេសដែលបានសុខស្បើយឥតមានទុក្ខភ័យ ទាំងនេះក៏ដោយសារព្រះតេជះសម្ភារបារមីទសពិធរាជធម៌នៃព្រះអង្គ ! (ព. ទេ. ប្រែរយបុរាណ) ។
- ទេវកញ្ញា ឬ - ទេវកន្យា ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេពកញ្ញា) ។
- ទេវតា (ទេវៈដា) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេព និង ទេពតា) ។
- ទេវតាពលី (ទេវៈតាពៈលី) ន. (បា. ទេវតាពលិ ឬ --ពលី; សំ. ទេវតាពលិន៑) គ្រឿងបូជាចំពោះទេវតា ។ ទេវតាពលីមាន ២ យ៉ាង គឺ ១- ខាងពុទ្ធសាសនាប្រើឧទ្ទិស ចំណែកបុណ្យជូនចំពោះទេវតា; ២- ខាងលទ្ធិខ្លះក្រៅពី ពុទ្ធសាសនា ប្រើបូជាវត្ថុផ្សេងៗមានភោជនាហារជាដើម ចំពោះទេវតា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពលី ទៀតផង) ។
- ទេវទូត ន. (សំ. បា.) បម្រើរបស់ទេវតា, ទេវតាអ្នកទទួលខ្លួនបម្រើសម្រេចកិច្ចការអ្វីម្យ៉ាងៗ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទូត ផង) ។
- ទេវទេព (ទេវៈទេប) ន. (សំ. បា. ទេវទេវ) ទេវតារបស់ទេវតា ឬទេវតាកន្លងលើសអស់ទេវតា (ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ; ព្រះព្រហ្ម) ។
- ទេវធម៌ (ទេវៈធ័រ) ន. (សំ.; បា. ទេវធម្ម) ធម៌សម្រាប់ទេវតា ឬធម៌សម្រាប់ធ្វើបុគ្គលឲ្យបានជាទេវតា; ទេវធម៌មាន ២ យ៉ាង គឺ ហិរិ សេចក្ដីខ្មាសអំពើអាក្រក់; ឱត្តប្បៈ សេចក្ដីរាងចាលរអានឹងអំពើអាក្រក់ : មនុស្សមានហិរិនិងឱត្តប្បៈ ហៅថា អ្នកមានទេវធម៌ ។
- ទេវធីតា (ទេវៈធីដា) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេពធីតា) ។
- ទេវនាគរី (ទេវៈនាគៈរី) ន. (សំ. ទេវ “ទេវតា” + នាគរី “ស្ត្រីអ្នកក្រុង; ស្រ្តីអ្នកឈ្លាសខាងឧបាយល្បួង...”) ឈ្មោះអក្សរមួយបែបរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា មានតាំងពីយូរអង្វែងហើយដរាបមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ, សម្រាប់កត់ត្រាភាសាសំស្ក្រឹត : អក្សរទេវនាគរី ។
- ទេវនារី (ទេវៈ--) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទិព្វនារី) ។
- ទេវនិករ (ទេវៈ--) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេពនិករ) ។
- ទេវនិកាយ (ទេវៈ--) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេពនិកាយ) ។
- ទេវបញ្ជា (ទេវៈប័ញជា) ន. សេចក្ដីបង្គាប់របស់ទេវតា : ព្រះឥន្ទ្រទ្រង់មានទេវបញ្ជាទៅនឹងព្រះវិស្សកម្មទេវបុត្រឲ្យចុះមកនិម្មិតអាស្រមថ្វាយព្រះវេស្សន្តរ ។
- ទេវបុត្ត (ទេវៈបុត) ន. (បា.; សំ. ទេវបុត្រ) ទេវតាប្រុស ។
- ទេវបុត្រ (ទេវៈបុត) ន. ដូចគ្នានឹង ទេវបុត្ត ដែរ ។
- ទេវភូត (ទេវៈ--) ន. (បា.) ពួកភូត (សត្វ) គឺទេព្តា; ទេព្តាទុកដូចជាពួកភូត ។
- ទេវរាជ (ទេវៈរាច) ន. (សំ. បា.) ស្ដេចនៃទេវតា ឬទេវតាជាស្ដេច; ព្រះឥន្រ្ទ ។
- ទេវរូប (ទេវៈ--) ន. (សំ.បា.) រូបទេវតា; រូបប្រៀបដោយរូបទេពតា ។
- ទេវលោក (ទេវៈ--) ន. (សំ. បា.) លោកជាទីនៅនៃពួកទេវតា, ស្ថានសួគ៌ ។
- ទេវវិមាន (ទេវៈ--) ន. ដូចគ្នានឹង ទេពវិមាន ។
- ទេវស្ថាន (ទេវៈ--) ន. (សំ.; បា. ទេវដ្ឋាន) ទី, លំនៅរបស់ទេវតា ។ ប្រាសាទ, អាស្រម, រោងតម្កល់ទេវរូបតាមសណ្ដាប់ពួកព្រាហ្មណ៍ ។
- ទេវឫទ្ធិ (ទេវៈរឹត) ន. (សំ.) ឫទ្ធិរបស់ទេវតា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឫទ្ធិ ផង) ។
- ទេវា ដូចគ្នានឹង
- ទេពា ។
- ទេវានុភាព (--ភាប) ន. (សំ. បា. ទេវានុភាវ) អានុភាពនៃទេវតា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អានុភាព ផង) ។
- ទេវាយតនៈ (ទេវាយៈតៈន៉ៈ) ន. (សំ. បា.) លំនៅទេវតា (ដូចគ្នានឹង ទេវស្ថាន ដែរ) ។
- ទេវាយុធ (--យុត) ន. (សំ.) អាវុធរបស់ទេវតា គឺឥន្ទធនូ ។
- ទេវាវិនិច្ឆ័យ ន. (បា. ទេវ + វិនិច្ឆយ “ការវិនិច្ឆ័យរបស់ទេវតា”) ពាក្យនេះ ខ្មែរយើងប្រើឲ្យឈ្មោះប្រាសាទជាស្ថានសម្រាប់ប្រជុំធំ នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងចតុម្មុខ ជាប្រាសាទដែលតម្កល់ស្វេត្រឆត្រធំសម្រាប់រាជ្យ : ព្រះទីន័ងទេវាវិនិច្ឆ័យ ឬប្រាសាទទេវាវិនិច្ឆ័យ ។
-
បទដ្ឋាន
( ន.នាមសព្ទ )
[ប៉ៈ-ទ័ត-ឋាន]
ទីតាំង, ហេតុជាទីតម្កល់, ជើងទ្រផ្ទាល់; អាសន្នហេតុ គឺហេតុជិតកៀកផ្ទាល់ : សីលមានហិរិនិងឱត្តប្បៈជាបទដ្ឋាន ឬថា ហិរិ និង ឱត្តប្បៈ ជាបទដ្ឋានរបស់សីល ។
-
ហិរិ
( ន.នាមសព្ទ )
(ហ្រី) សេចក្ដីខ្មាសទុច្ចរិត, ខ្មាសអំពើអាក្រក់, ខ្មាសបាប : មនុស្សមានហិរិ ។
- ហិរិនិសេធ អ្នកដែលឃាត់អំពើទុច្ចរិតបានដោយអំណាចហិរិ, អ្នកដែលទប់ចិត្តមិនធ្វើអំពើអាក្រក់ ព្រោះមានហិរិ (បើស្រ្តីជា ហិរិនិសេធា) ។
- ហិរិមន្ត (--ម៉ន់) អ្នកមានហិរិ : មនុស្សហិរិមន្ត (បើស្រ្តីជាហិរិមតី ឬ --មន្តី) ។
- ហិរិឱត្តប្បៈ ឬ - ហិរោត្តប្បៈ (--ឱត-ត័ប-ប៉ៈ ឬ ហិរោត-ត័ប-ប៉ៈ) ហិរិ និង ឱត្តប្បៈ (សេចក្ដីខ្មាសបាបនិងសេចក្ដីខ្លាចបាប) : ហិរិឱត្តប្បៈជាធម៌សំខាន់របស់មនុស្ស ។ល។
-
ហិរិ--
(មើលក្នុងពាក្យ ហិរិ) ។
-
ហិរោត្តប្បៈ
(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ហិរិ និង ឱត្តប្ប ឬ ឱត្តប្បៈ) ។
-
អហិរិក
( គុ.គុនសព្ទ )
[អៈហិ-រិក]
(អហិរិក) ដែលឥតហិរិ (ឥតខ្មាស, ឥតអៀនខ្មាស) : មនុស្សអហិរិកៈ (បើមនុស្សច្រើននាក់ឬស្ត្រីជា អហិរិកា) ។
- អហិរិកបុគ្គល បុគ្គលឥតហិរិ ។
- អហិរិកភាព ភាពជាអ្នកឥតហិរិ : ទៅមករកគ្នាដោយអហិរិកភាព ។ល។
-
អរិយ
( គុ.គុនសព្ទ )
[អៈរ៉ិយ៉ៈ ]
(អរិយ; អាយ៌) ប្រសើរ; ត្រឹមត្រូវ; សុភាព; រៀបរយ; មានបែបបទល្អ; ស្លូតត្រង់; ដែលឥតទោស ។ ន. អ្នកប្រសើរ; អ្នកមានតម្លៃ, អ្នកដែលគួររាប់រក; អ្នកមានធម៌ឬទំនៀមទម្លាប់ល្អ (នាំឲ្យមានសេចក្ដីចម្រើន); អ្នកមានសភាពស្លូតត្រង់; អ្នកដែលមានបែបបទរៀបរយ;... ។ ព. ពុ. អ្នកដែលបានសម្រេចលោកុត្តរធម៌ តាំងពីថ្នាក់សោតាបត្តិមគ្គរៀងទៅដល់អរហត្តផល (អរិយបុគ្គល) ។ មានន័យមួយផ្សេងក្នុងគម្ពីរពុទ្ធសាសនាថា អរិយៈ មាន ៤ ប្រភេទគឺ ១-
- អាចារអរិយៈ ឬ - អាចារារិយៈ អ្នកដែលមានមារយាទត្រឹមត្រូវ (សូម្បីសត្វតិរច្ឆាន បើមានមារយាទល្អត្រឹមត្រូវ ក៏ហៅថា អាចារអរិយៈ បានដែរ); ២-
- ទស្សនអរិយៈ ឬ - ទស្សនារិយៈ អ្នកដែលមានរូបឆោមលោមព័ណ៌ល្អ មានឥរិយាបថស្រគត់ស្រគំសមរម្យ គួរឲ្យចង់ឃើញចង់មើល; ៣-
- លិង្គអរិយៈ ឬ - លិង្គារិយៈ បព្វជិតដែលល្អតែភេទ គឺអ្នកបួសដែលផ្ចិតផ្ចង់ប្រុងប្រយ័ត្នតែត្រង់ការស្លៀកដណ្តប់ឲ្យត្រឹមត្រូវតាមបែបបទជាសមណសារូប ប៉ុន្តែជាមនុស្សទ្រុស្តសីល; ៤-
- បដិវេធអរិយៈ ឬ
- បដិវេធារិយៈ លោកអ្នកបានលុះលោកុត្តរធម៌ (ពុទ្ធាទិបណ្ឌិត) ។ ប្រើពាក្យ អាយ៌ សរសេរសម្រួលជា អារ្យ (អារ-យ៉ៈ) ផ្លាស់ប្តូរគ្នាក៏បាន, ដូចជា
- អរិយជន ឬអារ្យ-- ជនពួកអារ្យៈ គឺជនមានរបៀប បែបបទទំនៀមសណ្ដាប់ល្អ នាំឲ្យមានសេចក្ដីចម្រើន ។
- អរិយជាតិ ឬ អារ្យ-- ជាតិអារ្យជន; ជនជាតិអ្នកមានអារ្យធម៌ ។
- អរិយទ្រព្យ,
- អរិយធន ឬ អារ្យ-- ទ្រព្យដ៏ប្រសើរ; ទ្រព្យរបស់អរិយជន (ពុទ្ធសាសនាសំដៅយកធម៌ ៧ យ៉ាងគឺ សទ្ធា, សីលៈ, ហិរិ, ឱត្តប្បៈ, សុតៈ, ចាគៈ, បញ្ញា ហៅថា អរិយទ្រព្យ); ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ សម្រាប់ឲ្យងាយចាំថា : សទ្ធា និង សីលៈ និងហិរិ-ឱត្តប្បំ បួននេះជាធនំ រួមសុតៈ និងចាគោ ។ បង្រ្គប់ជាប្រាំមួយ បញ្ញាមួយទៀតពុទ្ធោ ប្រទានឱវាទោ ហៅថាទ្រព្យប្រសើរក្រៃ ។ ជនណាមានទ្រព្យនេះ ជននោះឯងព្រះចមត្រៃ ប្រទានឱវាទថ្លៃ ថាពុំមែនអ្នកទ័លក្រ ។
- អរិយធម៌ ឬអារ្យ-- ធម៌ដែលនាំឲ្យកើតសេចក្ដីសុខ-ចម្រើន; ធម៌របស់អរិយជន, ទំនៀមសណ្ដាប់ល្អ; សណ្ដាប់ធ្នាប់ឬបែបបទរៀបរយ ។
- អរិយបុគ្គល បុគ្គល ៨ ពួក រាប់តាំងពីអ្នកដែលបានសម្រេចសោតាបត្តិមគ្គរៀងទៅដល់អ្នកដែលបានសម្រេចអរហត្តផល (ព. ពុ.) ។
- អរិយវង្ស (បា. --វំស) វង្សនៃអរិយបុគ្គល ។ ខ្មែរប្រើជាឋានន្តរនៃសមណសក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ទោក្នុងសម័យបុរាណ, សម័យបច្ចុប្បន្នប្រើជាសម្រាប់ត្រី : ព្រះអរិយវង្ស (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សមណសក្តិ ផង) ។
- អរិយវិន័យ ឬ អារ្យ-- ច្បាប់របស់អរិយជន។
- អរិយសង្ឃ ឬ អារ្យ-- សង្ឃជាអរិយបុគ្គល (ព. ពុ.) ។
- អរិយសច្ច ឬ អារ្យសត្យ សេចក្ដីពិតរបស់អរិយបុគ្គល, សេចក្ដីពិតឥតមានល្អៀង ។
- អរិយសច្ច មាន ៤ យ៉ាងគឺ ទុក្ខៈ សេចក្ដីព្រួយលំបាក; សមុទយៈ កំណើតទុក្ខឬហេតុដែលនាំឲ្យកើតទុក្ខ; និរោធៈ សេចក្ដីរលត់ទុក្ខ ឬធម៌សម្រាប់រម្លត់ទុក្ខ; មគ្គៈ ផ្លូវឬឧបាយនៃសេចក្ដីរលត់ទុក្ខ (ហៅដោយរួបរួមថា ចតុរារិយសច្ច ។ ព. ពុ.) ។
- អរិយសាវ័ក ឬ - អារ្យស្រាវ័ក អរិយបុគ្គលអ្នកបានស្ដាប់ពុទ្ធោវាទ (បើស្ត្រីជា អរិយសាវិកា ឬ អារ្យស្រាវិកា) ។
- អរិយុបវាទ (បា. < អរិយ + ឧបវាទ) ការពោលតិះដៀលអរិយបុគ្គល (ព. ពុ.) ។
- អរិយុបវាទី អ្នកពោលតិះដៀលអរិយបុគ្គល; បើស្ត្រីជា អរិយុបវាទិនី (ព. ពុ.) ។ល។
-
ឱត្តប្ប
( ន.នាមសព្ទ )
[អោត-ត័ប-ប៉ៈ]
(ឱត្តប្ប; ឱត្តាប្យ អ. ថ. អោត-កាប្យ៉ៈ) ការខ្លាចបាប, ដំណើរខ្លាចទុច្ចរិត, ដំណើរខ្លាចមិនហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់, សេចក្ដីតក់ស្លុតជ្រេញរអាចំពោះបាប : មនុស្សមានឱត្តប្បៈ (ជាគូគ្នានឹង ហិរិ, ច្រើនតែប្រើជា ហិរិឱត្តប្បៈ ឬ ហិរោត្តប្បៈ “ហិរិនិងឱត្តប្បៈ” ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ហិរិ និង ទេវធម៌ ទៀតផង) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ធៀប ហិរិ-ឱត្តប្បៈ និង សតិ- សម្បជញ្ញៈ ដែលជាពួកប័ក្ខជាមួយគ្នា : ហិរិ-ឱត្តប្បៈ ជាធម្មៈប្រសើរក្រៃ ជាធម៌តែងអាស្រ័យ នាំធម៌ពីរឲ្យកើតបាន ។ ធម៌នោះគឺសតិ- សម្បជញ្ញៈឲ្យមាន ស្មារតីដឹងខ្លួនប្រាណ នឹកឃើញបានមិនភ្លេចភ្លាំង ។ បើធម៌បួនទន់ខ្សោយ ភ្លេចមុខក្រោយរែងតែគាំង គំនិតរឹងក្រទាំង កម្លាំងចិត្តក៏តែងស្បើយ ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
ហិរិ
( n )
[heʔriʔ]
- detail »
(feeling of) shame (for doing something bad), guilt