Khmer Dictionary: អាត្មា
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ក្រមឹម
( គុ.គុនសព្ទ )
ដែលចេញអាត្មាមិនអស់, មិនជាក់ស្ដែង គ្រាន់តែឃើញបន្តិចៗ ដូចយ៉ាងអើតតែមុខបញ្ចេញមកឲ្យឃើញ : ឃើញតែមុខក្រមឹមៗ (ក្រមឹមម៉ឹម) ។
-
ខ្ញុំ
( បុ. ស.បុរិសសព្ទនាម )
(តាមលំអាន សំ. បា. ជាឧត្តមបុរិសៈ) សំដីដែលសាមីខ្លួន ហៅខ្លួនឯង : ខ្ញុំសុំអញ្ជើញបងទៅក្រុងព្រះសីហនុ ជាមួយនឹងខ្ញុំបាន ៣ ថ្ងៃ ។ ខ្ញុំបាទសម្រាប់និយាយជាមួយនឹងមន្រ្តីមានស័ក្ដិមធ្យម ឬ ជាមួយនឹងមនុស្សឥតយសស័ក្តិទេ ប៉ុន្តែគួរគោរព ។ ខ្ញុំប្របាទ សម្រាប់និយាយាជាមួយនឹងមន្រ្តីមានស័ក្តិធំ ។ បើស្ត្រីថា នាងខ្ញុំ ។ ខ្ញុំឯង ជាព្រះរាជឱង្ការ នៃព្រះមហាក្សត្រិយ៍ ដែលទ្រង់ប្រាស្រ័យជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋដោយការគួរសម; បើព្រះរាជឱង្ការពុំគួរសមទេ ដូចអ្នកបម្រើបម្រាស់ស្និទ្ធជិតព្រះអង្គជាដើមថា អញ ឬ អញឯង ។ល។ បព្វជិតថា អាត្មា; ជាមួយនឹងឥស្សរជនថា អាត្មាភាព ។ បុរាណថា
- អាចក្ដី : អាចក្ដីពុំសូវសប្បាយ ចេះតែវិលមុខ ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទូលព្រះបង្គំ, ទូលព្រះបង្គំជាខ្ញុំ ផង ។(ន.) មនុស្សដែលកំដឹងទ្រព្យគេ គឺមនុស្សដែលទាល់ក្រ ហើយទៅខ្ចីទ្រព្យគេមកចិញ្ចឹមជីវិត រកសងគេមិនបាន យកខ្លួនទៅនៅបម្រើគេ ឬ មាតាបិតាចំពាក់ទ្រព្យគេឲ្យកូនទៅនៅបម្រើគេ, កូននោះក៏ឈ្មោះថាខ្ញុំគេ : មនុស្សខ្ញុំគេ (មានតែពីដើម, ក្នុងសម័យនេះលើកលែងមិនឲ្យមាន; ពាក្យគួរសមហៅជាបាលីភាសាថា ទាសា, ទាសី “ខ្ញុំប្រុស, ខ្ញុំស្រី”) ។
-
តាំង
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
តម្កល់, ដាក់ឲ្យជារបៀប, ចាប់ផ្ដើមធ្វើ, ឋិតនៅ, ផ្គត់ផ្គង់អាត្មា, ផ្ចង់...។ តាំងខ្លួន ផ្គត់ផ្គង់ខ្លួនឲ្យមានផ្ទះលំនៅ ទ្រព្យធន កេរ្តិ៍ឈ្មោះ...។ តាំងងារ ឲ្យងារ ។ តាំងចិត្ត ផ្ចង់តម្រង់ចិត្ត, ផ្គងចិត្ត ។ តាំងតុ ដាក់របស់ផ្សេងៗជារបៀបមានលំអ សម្ងាចឲ្យមហាជនមើល ។ តាំងទ័ព កជាកងទ័ព ។ តាំងធម៌ ចាប់ផ្ដើមសូត្រធម៌ចេញថាមុនគេ ។ តាំងធ្វើ ចាប់ធ្វើ ។ តាំងភ្នាល់ ផ្ដើមការភ្នាល់គ្នាដោយដាក់ក្រយាតំណាំង ។ តាំងរបស់ ដាក់របស់សម្ងាចឲ្យមហាជនមើល ។ តាំងស្មារតី ផ្ចង់, ប្រុងស្មារតី ។ តាំងហាង បង្កើតហាងដាក់ទំនិញលក់ ។ល។
-
ធម្ម
( ន.នាមសព្ទ )
[ធ័ម-មៈ]
(ធម៌) ធម៌, សភាវៈទ្រទ្រង់សត្វលោក គឺ បុណ្យ, បាប, សុចរិត, ទុច្ចរិត; ហេតុ; សភាព; ធម្មតា; ប្រក្រតី; ធម្មជាត; ប្រាជ្ញាញាណ; គុណ; សេចក្ដីចម្រើន; អារម្មណ៍ខាងផ្លូវចិត្ត; ការរិះគិត; សង្ខារ; កិរិយាមារយាទ; បរិយត្តិ; ច្បាប់ ។ល។ ពាក្យនេះប្រើសម្រាប់រៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃទៀតដូចជា ធម្មកថា (ធ័ម-មៈកៈ ថា) ន. (បា.) សម្ដីដែលជាធម៌; ការសំដែងធម៌ ។
- ធម្មកម្ម (ធ័ម មៈក័ម) ន. (បា.) អំពើ, កិច្ចការដែលប្រកបដោយធម៌, ដែលត្រូវតាមធម៌ ។ ព. ផ្ទ. អធម្មកម្ម ។
- ធម្មកាយ (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.; សំ. ធម៌កាយ) កាយមួយយ៉ាងក្នុងកាយទាំងបីរបស់ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធគឺ រូបកាយ, នាមកាយ, ធម្មកាយ; ព្រះធម៌ដែលជាពុទ្ធភាសិតហៅថា ធម្មកាយ ព្រោះទុកដូចជា រូបកាយរបស់ព្រះអង្គ សូម្បីទ្រង់បរិព្វានទៅហើយ ក៏នៅមានព្រះធម៌នេះជាតំណាងព្រះអង្គ ។
- ធម្មការ (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា. ធម្ម + ការ) ឈ្មោះក្រសួងរដ្ឋមន្ត្រីសម្រេចកិច្ចការខាងសាសនា : ក្រសួងធម្មការ ។
- ធម្មក្ខន្ធ (ធ័ម-ម័ក-ខ័ន) ន. (បា.; សំ. ធម៌ ស្កន្ធ) ពួកធម៌, កងធម៌; ចំនួនកងធម៌ជាពុទ្ធវចនៈក្នុងព្រះត្រៃបិដក ហៅថា ព្រះធម៌ ៨ ម៉ឺន ៤ ពាន់ធម្មក្ខន្ធ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ខន្ធ ផង) ។
- ធម្មគុណ (ធ័ម-មៈ-គុណ) ន. (បា.; សំ. ធម៌គុណ) គុណព្រះធម៌ គឺសភាវៈដែលស្រោចស្រង់ទ្រទ្រង់សត្វអ្នកប្រតិបត្តិតាមគន្លងធម៌ឲ្យបានសេចក្ដីសុខ ។
- ធម្មគោរព (ធ័ម-មៈ-គោរប់) ន. (សំ. ធម៌ + គៅរវ; បា. ធម្ម + គារវ) សេចក្ដីកោតក្រែងចំពោះធម៌ គឺសេចក្ដីប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិតាមគន្លងធម៌ ។ ឈ្មោះសាស្ត្រាប្រែរយមួយខ្សែ សម្រាប់សំដែងជាមុនបង្អស់ប្រាប់សេចក្ដីគោរពធម៌ ក្នុងឱកាសបុណ្យធំៗ តាមទម្លាប់ពុទ្ធសាសនិកជនក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ : សាស្ត្រាព្រះធម្មគោរព ។
- ធម្មចក្ក (ធ័ម-មៈច័ក) ន. (បា.; សំ. ធម៌ចក្រ) ចក្រគឺធម៌ឬធម៌ដូចជាកង់ គឺធម៌ដែលព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សម្ដែងជាដំបូងបង្អស់ ក្នុងកាលព្រះអង្គបានត្រាស់ទើបបាន ៥៩ថ្ងៃ, ទ្រង់សំដែងអរិយសច្ច ៤ បង្វិលដំណើរសេចក្ដីដូចជាកង់រទេះ ។
- ធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ (ធ័ម-មៈច័ក-ក័បប៉ៈវ៉័ត-តៈន៉ៈសូត) ន. (បា.--សុត្ត; សំ. ធម៌ចក្រប្រវត៌នសូត្រ) ឈ្មោះសូត្រដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់សម្ដែងធម្មចក្ក ។
- ធម្មចក្ខុ (ធ័ម-មៈ-ច័កខុ) ន. (បា.; សំ. ធម៌ចក្សុស៑ ឬ--ចក្សុ) ភ្នែកគឺធម៌ ឬធម៌ទុកដូចជាភ្នែក, បានខាងឯអរិយមគ្គជាន់ក្រោមបីប្រភេទគឺ សោតាបត្តិមគ្គ, សកទាគាមិមគ្គ, អនាគាមិមគ្គ; តែច្រើនសំដៅចំពោះ សោតាបត្តិមគ្គ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មគ្គ និង អរិយមគ្គ ផង) ។
- ធម្មចេតិយ (ធ័ម-មៈចេតិយ៉ៈ ឬ--ចេដី) ន. (បា.; សំ. ធម៌ចៃត្យ) ចេតិយដែលបញ្ចុះព្រះធម៌ ។
- ធម្មមន្ទីរ, តួគម្ពីរ ឬទូដែលតម្កល់គម្ពីរ, ក្រាំង, សៀវភៅធម៌ជាពុទ្ធសាសនា, ជាសុភាសិតក៏ហៅថា ធម្មចេតិយ ដែរ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចេតិយ ផង) ។
- ធម្មជាត ឬ - ធម្មជាតិ (ធ័ម-មៈ-ជាត) ន. (បា.) ធម៌, សភាវៈ, សភាព ។
- ធម្មតា (ធ័ម-មៈ-ដា) ន. (បា.) ប្រក្រតី, អ្វីៗដែលតែងមានមក, ទំនៀម, ទម្លាប់ ។
- ធម្មទាន (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) ការឲ្យធម៌ គឺការសម្ដែងធម៌, និយាយ, បង្រៀនធម៌; ការកសាងគម្ពីរដីកាធម៌វិន័យ : ធ្វើធម្មទាន, កសាងធម្មទាន; ធម្មទានមានផលច្រើនជាងទានទាំងពួង ព្រោះជាគ្រូប្រាប់ផ្លូវខុសត្រូវ ។
- ធម្មទូត (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) ទូតរបស់ធម៌គឺអ្នកដែលគេបញ្ជូនទៅកាន់ទីផ្សេងៗ ដើម្បីឲ្យផ្សាយធម៌ ។
- ធម្មទេសនា (ធ័ម-មៈ-ទេសៈន៉ា ឬ--ទេស្នា) ន. (បា.) ការ, ដំណើរសំដែងធម៌ ។
- ធម្មធាតុ (ធ័ម-មៈ-ធាត) ន. (បា.) អ្នកមានធាតុជាធម៌ គឺព្រះពុទ្ធ; ធាតុគឺធម៌ ។
- ធម្មនិទ្ទេស (ធ័ម-មៈ-និត-ទេស) ន. (បា.) និទ្ទេសនៃធម៌, ការសម្ដែងញែកចែកនូវធម៌ ។
- ធម្មនិយម ឬ - ធម្មនិយាម (ធ័ម-មៈនិយំ ឬ--និយាម) ន. (បា.) សេចក្ដីកំណត់តាមធម្មតា ។
- ធម្មនីតិ (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) ឈ្មោះគម្ពីរមួយដែលសម្ដែងអំពីបែបគតិលោក និងគតិធម៌ ។
- ធម្មនុញ្ញ ឬ - ធម្មនូញ្ញ (ធ័ម-មៈ-នុញ, ឬ--នូញ) ន. (បា.) ឈ្មោះច្បាប់មួយក្រម សម្ដែងពីរបៀបការក្នុងតុលាការ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ផង) ។
- ធម្មន្តេវាសិក (ធ័ម-ម័ន-តេវាសិក) ន. (បា.) សិស្សព្រោះធម៌ គឺអ្នកសិក្សាធម៌អាថ៌អំពីសំណាក់គ្រូអាចារ្យណាមួយ ។
- ធម្មប្បដិបត្តិ (ធ័ម-ម័ប-ប៉ៈ-ដិ-ប៉័ត-តិ ឬ--ប៉ៈដិបាត់) ន. (បា.) ការប្រតិបត្តិធម៌, ការប្រព្រឹត្តតាមច្បាប់ : ព្រះពុទ្ធទ្រង់លើកយកធម្មប្បដិបត្តិមកជាគោលធំបំផុត ។
- ធម្មប្បដិរូប (ធ័ម-ម័ប-ប៉ៈ ដិ--) ន. (បា.) ការប្រៀបប្រដូចស្រដៀងនឹងធម៌, ធម៌ប្លម, ធម៌ក្លែងក្លាយ : សេចក្ដីត្រង់ឃ្លានេះ គឺជាធម្មប្បដិរូបទេ ។
- ធម្មប្បដិសម្ភិទា (ធ័ម-ម័ប-ប៉ៈដិសាំ-ភិទា) ន. (បា.) ការបែកប្រាជ្ញាយល់ធ្លុះធ្លាយក្នុងធម៌, ប្រាជ្ញាបែកភ្លឺស្វាងឥតទើសទាក់ក្នុងធម៌ ។
- ធម្មបថ (ធ័ម-មៈ-បត់) ន. (បា.) គន្លងធម៌, ផ្លូវធម៌ ។
- ធម្មបទ (ធ័ម-មៈ-បត់) ន. (បា.) ផ្លូវធម៌, លំអានធម៌ ។ ឈ្មោះគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសុត្តន្តបិដកខាងពួកខុទ្ទកនិកាយ ហៅថា ខុទ្ទកនិកាយ ធម្មបទ, ជាពុទ្ធភាសិតសុទ្ធតែជាគាថាទាំងអស់ ហៅថា ធម្មបទគាថា ឬ គាថាធម្មបទ ។
- ធម្មបទដ្ឋកថា (ធ័ម-មៈ-ប៉ៈទ័ត-ឋៈកៈថា) ន. (បា.) ឈ្មោះអដ្ឋកថា គឺគម្ពីរអធិប្បាយសេចក្ដីគាថាធម្មបទ, អដ្ឋកថានេះមានពីរភាគ, ភាគខាងដើមហៅថា ធម្មបទដ្ឋកថាបុព្វភាគ, ភាគខាងចុងហៅថា ធម្មបទដ្ឋកថាបច្ឆិមភាគ ។
- ធម្មបរិយាយ (ធ័ម-មៈ-ប៉ៈរ៉ិយ៉ាយ ឬ--បរ៉ិ--) ន. (បា.) បរិយាយនៃធម៌, សេចក្ដីអធិប្បាយវែកញែកនូវធម៌, ការពន្យល់សេចក្ដីតាមដំណើរធម៌ : ធម្មបរិយាយនេះមិនត្រូវតាមរបៀបទេ, ធម្មបរិយាយនោះពីរោះជ្រាលជ្រៅល្អណាស់ ។
- ធម្មបាមោជ្ជ (ធ័ម-មៈ-ប៉ាម៉ោច) ន. (បា. ធម្មប្បាមោជ្ជ; សំ. ធម៌ប្រមោទ ឬ ធម៌ប្រាមោទ្យ) សេចក្ដីរីករាយចំពោះធម៌ ។
- ធម្មបាល (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) អ្នករក្សាធម៌ ។
- ធម្មបីតិ (ធ័ម-មៈ-ប៉ីតិ) ន. (បា. ធម្មប្បីតិ; សំ. ធម៌ប្រីតិ) ដំណើរក្រេបផឹករសធម៌; សេចក្ដីរីករាយចំពោះធម៌ : អ្នកមានធម្មបីតិក្នុងសន្តានរមែងសម្រេចឥរិយាបថទាំង ៤ ជាសុខ ។ ធម្មបូជា (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) បូជាចំពោះធម៌, បូជាចំពោះអ្នកចេះធម៌ឬចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ : វត្ថុនេះជាធម្មបូជារបស់ខ្ញុំ ។
- ធម្មមន្ទីរ (ធ័ម-មៈ-មន់ទី) ន. (បា. ធម្មមន្ទិរ) ផ្ទះ, កន្លែងតម្កល់ធម៌ គឺបណ្ណាល័យតម្កល់គម្ពីរផ្សេងៗ ។
- ធម្មមាមកៈ (ធ័ម-មៈ-មាមៈកៈ) ន. (បា. ធម្មមាមក) អ្នកដែលរាប់អានគោរពថាព្រះធម៌ជារបស់អាត្មាអញ គឺអ្នកដែលជឿធម៌ជាពុទ្ធសាសនាស៊ប់ចិត្ត ឥតមានងាកបែរ ។
- ធម្មមូល (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) ឫសគល់នៃធម៌, ទីតាំងនៃធម៌ : សេចក្ដីដឹងគុណគោរពអ្នកមានគុណ ជាធម្មមូល ។
- ធម្មមោទនា (ធ័ម-មៈមោទៈនា) ន. (បា.) សេចក្ដីរីករាយចំពោះធម៌ ។
- ធម្មយុត្ត (ធ័ម-មៈ-យុត) ន. ឬ គុ. (បា.; សំ. ធម៌យុក្ត) អ្នកប្រកបដោយធម៌; ដែលប្រកបដោយធម៌ ។
- ធម្មយុត្តិកនិកាយ (ធ័ម-មៈ-យុត-តិកៈ) ន. (បា.) ឈ្មោះគណៈបព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាសម័យសព្វថ្ងៃនេះ ដែលជាគូគ្នានឹងមហានិកាយ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នេះផង) ។
- ធម្មរក្ខិត (ធ័ម-មៈ-រ័កខិត) ន. ឬ គុ. (បា.; សំ. ធម៌រក្សិត) អ្នករក្សាធម៌ ។ ពាក្យនេះច្រើនប្រើជាឈ្មោះភិក្ខុឬសាមណេរក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ចួនកាលប្រើជាសមណស័ក្តិទីរាជាគណៈក៏មាន ។
- ធម្មរក្ខិតា (ធ័ម-មៈរ័កខិតា) ន. (បា.) ស្រ្តីដែលជនអ្នកប្រព្រឹត្តធម៌ត្រូវគ្នា គ្រប់គ្រងរក្សាជាធំត្រួតត្រាលើ : ស្ត្រីធម្មរក្ខិតា ។
- ធម្មរក្សា (ធ័ម-មៈ-រ័កសា) ន. (បា. ធម៌ + រក្ស) ការរក្សាធម៌ ។ ពាក្យនេះសព្វថ្ងៃ ខ្មែរយើងប្រើជាងារមន្ត្រីក្នុងក្រុមសង្ឃការី : ព្រះធម្មរក្សា ។
- ធម្មរតនៈ ឬ - ធម្មរ័តន៍ (ធ័ម-មៈ-រៈតៈន៉ៈ ឬ--រ័ត) ន. (បា. ធម្មរតន, សំ. ធម៌រត្ន) កែវគឺព្រះធម៌ ឬព្រះធម៌ដែលទុកជាកែវដ៏វិសេស ។
- ធម៌រត្ន ឬ - ធម៌រ័ត្ន (ធ័ររ័ត) ន. (ដូចគ្នានឹង ធម្មរតនៈ ឬ ធម្មរ័តន៍) ។
- ធម្មរា
- ជ (ធ័ម-មៈ-រាច) ន. (បា.) លោកដែលជាស្ដេចព្រោះត្រាស់ដឹងធម៌ (ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ) : ព្រះសម្ពុទ្ធជាធម្មរាជ ។ ធម្មលាភ (ធ័ម-មៈ-លាប) ន. (បា. ធម្ម + លាភ) លាភដែលកើតដោយធម៌, ការបានអ្វីៗ ដោយនូវធម៌ : ទ្រព្យនេះជាធម្មលាភរបស់ខ្ញុំ ។
- ធម្មលិខិត (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា. ធម្ម + លិខិត) អ្នកសរសេរ, កត់ត្រា, ចម្លងធម៌ ។ ពាក្យនេះខ្មែរយើងប្រើជាសមណស័ក្តិខាងបព្វជិតទីរាជាគណៈជាន់ខ្ពស់ : ព្រះធម្មលិខិត; ចួនកាលព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតាំងដល់ទីសម្ដេចក៏មាន : សម្ដេចព្រះធម្មលិខិត ។
- ធម្មវិធី (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) បែបផែននៃធម៌, វិធីប្រតិបត្តិធម៌ ។
- ធម្មសង្គាយនា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ធម្មសង្គីតិ) ។
- ធម្មសង្គាហកត្ថេរ (ធ័ម-មៈ-សង់គាហៈក័ត-ថេរ៉ៈ ឬ-ថែ) ន. (បា.) ពួកព្រះថេរៈអ្នកសង្គាយនាធម៌ គឺពួកព្រះថេរានុត្ថេរៈ ដែលប្រជុំគ្នាផ្ទៀងព្រះត្រៃបិដក ដូចកាលប្រជុំធ្វើបឋមសង្គាយនាជាដើម ។
- ធម្មសង្គីតិ (ធ័ម-មៈ-សង់គីតិ) ន. (បា.) ការប្រជុំផ្ទៀងធម៌គឺការផ្ទៀងផ្ទាត់រួបរួមធម្មវិន័យឲ្យមានរបៀបត្រឹមត្រូវតាមបែបដើម (ហៅថា ធម្មសង្គាយនា ក៏បាន) ។
- ធម្មសង្គីតិកាចារ្យ (ធ័ម-មៈ-សង់គីតិកាចា) ន. (បា. សំ.; បា. ធម្មសង្គីតិកាចរិយ) ពួកលោកអាចារ្យអ្នកផ្ទៀងផ្ទាត់រួបរួមធម៌ (ពាក្យនេះជាវេវចនៈនៃ ធម្មសង្គាហកត្ថេរ) ។
- ធម្មសភា (ធ័ម-មៈ-សៈភា) ន. (បា.; សំ. ធម៌សភា) សាលាសម្រាប់ប្រជុំប្រឹក្សាអំពីធម៌ ។ សាលាយុត្តិធម៌; សាលាជំនុំក្ដី ។
- ធម្មស្សវនកាល (ធ័ម-ម័ស-សៈវ៉ៈន៉ៈ--) ន. (បា.; សំ. ធម៌ស្រវណកាល) កាល, ពេលដែលសាធុជនគួរស្ដាប់ធម៌ (ថ្ងៃសីលឬក្រៅពីថ្ងៃសីលក៏ដោយ ដែលមានពេលឱកាសគួរសាធុជនស្ដាប់ធម៌ ហៅថា ធម្មស្សវនកាល) ។
- ធម្មសាកច្ឆា (ធ័ម-មៈ-សាក័ច-ឆា) ន. (បា.) ការសន្ទនាអំពីធម៌, ការប្រឹក្សា, សាកសួរអំពីធម៌ : ធ្វើធម្មសាកច្ឆា, ស្ដាប់ធម្មសាកច្ឆា ។
- ធម្មសាត្រ (ធ័ម-មៈ-សាត) ន. (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ធម្មសាស្ត្រ) ។
- ធម្មសាមី (ធ័ម-មៈ-សាម៉ី) ន. (បា. ធម្មស្សាមី; សំ. ធម៌ស្វាមិន៑) ម្ចាស់លើគេព្រោះបានត្រាស់ដឹងធម៌ (ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ) : ព្រះធម្មសាមី; ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ជាធម្មសាមី ។
- ធម្មសារ (ធ័ម-មៈ--) ន. (បា.) ខ្លឹមធម៌, ធម៌មានខ្លឹម គឺធម៌ដែលនាំអ្នកប្រព្រឹត្តឲ្យរួចចាកទុក្ខ ។
- ធម្មសាលា (ធ័ម-មៈ-សាល៉ា) ន. (បា.; សំ. ធម៌សាលា) សាលាសម្រាប់សាធុជនប្រជុំស្ដាប់ធម៌, ប្រឹក្សាអំពីធម៌ : សាលាសម្រាប់ប្រជុំរៀនធម៌ (រោងរៀនធម៌) ។
- ធម្មសាសន៍ (ធ័ម-មៈ-សាស) ន. (បា.) ពាក្យប្រដៅប្រកបដោយធម៌, ពាក្យបណ្ដាំឬឱវាទដែលទាក់ទងដោយច្បាប់ ។
- ធម្មសាស្ត្រ (ធ័ម-មៈ-សាស) ន. (បា. សំ.; សំ. ធម្មសាស្ត្រ; បា. ធម្មសត្ថ) ឈ្មោះគម្ពីរសំដែងអំពីយុតិ្តធម៌ (ខាងតុលាការ) : ច្បាប់ធម្មសាស្ត្រ ។ ឈ្មោះក្រមច្បាប់យុត្តិធម៌ (ខាងតុលាការ) : ច្បាប់ធម្មសាស្ត្រ (ហៅក្លាយជា ធម្មសាត្រ ក៏មាន, គួរប្រើ ធម្មសាស្ត្រ ឬធម៌សាស្ត្រ វិញ ត្រឹមត្រង់តាមប្រភេទនៃពាក្យ) ។
- ធម្មសេនាបតី (ធ័ម-មៈ-សេន៉ាប៉ៈដី) ន. (បា. ធម្មសេនាបតិ) នាមវិសេសរបស់ព្រះសារីបុត្តត្ថេរជាអគ្គសាវ័ក (សាវ័កខាងស្ដាំ) នៃព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ; មានន័យមួយផ្សេងថា ព្រះខីណាស្រពទាំងអស់ក៏សុទ្ធតែមាននាមវិសេសថា ធម្មសេនាបតី បានដែរ ព្រោះលោកច្បាំងឈ្នះសេនាគឺអកុសលធម៌ ដោយកម្លាំងរេហ៍ពលគឺកុសលធម៌ដូចៗគ្នាទាំងអស់; ប៉ុន្តែពាក្យនេះ ដែលប្រើប្រាកដ ចំពោះតែជានាមវិសេសរបស់ព្រះសារីបុត្តត្ថេរប៉ុណ្ណោះ : ព្រះសារីបុត្តជាធម្មសេនាបតី, ព្រះធម្មសេនាបតី ។
- ធម្មសំវេគ (ធ័ម មៈ-សង្វេក ឬ ធ័ម-មៈ-សង្វែក) ន. (បា.) សេចក្ដីសំវេគចំពោះធម៌មានទុក្ខំ អនិច្ចំ អនត្តា ជាដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សំវេគ ផង) ។
- ធម្មាចារ្យ (ធ័ម-មាចា) ន. (សំ. ធម៌ាចាយ៌; បា. ធម្មាចរិយ) អាចារ្យអ្នកបង្រៀនធម៌, គ្រូព្រះធម៌ : លោកជាធម្មាចារ្យរបស់ខ្ញុំ ។
- ធម្មាធិករណ៍ (ធ័ម-មា-ធិ-ក) ន. (បា. ធម្មាធិករណ; សំ. ធម៌ាធិករណ) អធិករណ៍អំពីធម៌; សាលាយុតិ្តធម៌, សាលាជំនុំក្ដី ។
- ធម្មាធិការ (ធ័ម-មា--) ន. (បា.; សំ ធម៌ាធិការ) ដូចគ្នានឹង ធម្មាធិករណ៍ ដែរ ។
- ធម្មាធិការនាយក (ធ័ម-មាធិការ៉ៈនាយក់) ន. (បា.; សំ. ធម៌ាធិ--) នាយក (អធិបតី ឬចាងហ្វាង) សាលាជំនុំក្ដី ។
- ធម្មាធិការី (ធ័ម-មាធិការ៉ី) ន. (បា.; សំ. ធម៌ាធិការិន៑) អ្នកពិភាក្សាក្ដី, អ្នកជំនុំក្ដី (ចៅក្រម) ។
- ធម្មាធិដ្ឋាន (--ធិតឋាន) ន. (បា.) ការផ្គងតាំងចិត្តចំពោះធម៌; ការលើកយកធម៌ឬយកច្បាប់មកជាទីតាំង, ពាក្យឬប្រយោគដែលនិយាយសំដៅចំពោះអំពើ ឬចំពោះធម៌ត្រង់ៗតែម្យ៉ាង មិនបាននិយាយដល់រូបបុគ្គលអ្នកធ្វើអ្នកប្រព្រឹត្ត ដូចជាប្រយោគថា : បាបរមែងឲ្យផលអាក្រក់, បុណ្យរមែងឲ្យផលល្អ យ៉ាងនេះជាដើម ហៅថាពាក្យជា ធម្មាធិដ្ឋាន ។ ព. ផ្ទ. បុគ្គលាធិដ្ឋាន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នោះផង) ។
- ធម្មាធិបតេយ្យ (ធ័ម-មាធិប៉ៈតៃ) ន. ឬ គុ. (បា.) អ្នកដែលមានធម៌ជាអធិបតី គឺអ្នកដែលធ្វើអ្វីៗ អាងដល់ធម៌ និងច្បាប់ជាធំ; ដំណើរដែលអាងដល់ធម៌និងច្បាប់ជាធំ ។
- ធម្មាធិប្បាយ (ធ័ម-មាធិប-បាយ) ន. (បា.) សេចក្ដីអធិប្បាយធម៌, ដំណើរពន្យល់ធម៌ ។
- ធម្មានុរូប គុ. (បា. ធម្ម + អនុរូប) ដែលសមគួរ, ដែលមានទំនងដ៏សមគួរតាមធម៌, ដែលស្របទៅតាមធម៌, ដែលសមរម្យត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់ ។
- ធម្មារម្មណ៍ (--រ៉ម់) ន. (បា.) អារម្មណ៍របស់ចិត្ត; អារម្មណ៍គឺធម៌ ឬធម៌ជាអារម្មណ៍ ។ ក្នុងអភិធម្មត្ថសង្គហៈថា ធម៌ ៦ យ៉ាងគឺ បសាទរូប ១ សុខុមរូប ១ ចិត្ត ១ ចេតសិក ១ រូប ១ និព្វាន ១ ហៅថា ធម្មារម្មណ៍ ។
- ធម្មាសនៈ ឬ - ធម្មាសន៍ (ធ័មៈមាសៈន៉ៈ ឬធ័ម-មាស) ន. (បា. ធម្មាសន) អាសនៈសម្រាប់អង្គុយសំដែងធម៌ ឬសម្រាប់អង្គុយសូត្រធម៌, គ្រែសម្រាប់អង្គុយសម្ដែងធម៌ : អង្គុយលើធម្មាសនៈ; គ្រែធម្មាសន៍ ។
- ធម្មិក (ធ័ម-មិក) គុ. (បា.; សំ. ធរ្មិក) ដែលប្រកបដោយធម៌ : ព្រះបាទធម្មិក, មនុស្សធម្មិក, ទ្រព្យធម្មិក, ភោជនធម្មិក ។ល។
- ធម្មិករាជ (ធ័ម-មិកៈរាច) ន. (បា.; សំ. ធរ្មិករាជ) ស្ដេចប្រកបដោយធម៌, ស្ដេចទ្រង់ទសពិធធម៌ : ព្រះមហាក្សត្រអង្គនុះ ទ្រង់ជាធម្មិករាជ ។
- ធម្មុទ្ទេស (ធ័ម-មុត-ទេស) ន. (បា.) ការលើកយកចំនួនមាតិកាធម៌នីមួយៗមកសម្ដែងប្រាប់ឲ្យដឹងថា ប៉ុណ្ណេះប៉ុណ្ណោះ : ធម្មកថិកមុននឹងអធិប្បាយពន្យល់ធម៌ណាមួយ គប្បីសំដែងនូវធម្មុទ្ទេសសិន ។ មួយទៀតថា ការលើកយកធម៌៤យ៉ាង មកពិចារណា ឬយកមកសម្ដែងតាមការណ៍ពិត ហៅថា ធម្មុទ្ទេស, ធម៌ ៤ នោះគឺ ១-សត្វលោក សុទ្ធតែឥតទៀងទាត់ឋិតថេរចិរកាលទេ តែងតែលុះក្នុងអំណាចនៃជរា-ព្យាធិ-មរណៈ គេចមិនផុតឡើយ; ២-សត្វលោកឥតមានកន្លែងជ្រកពួនឲ្យរួចអំពីការភិតភ័យទេ; ៣-សត្វលោកឥតមានទ្រព្យសម្បត្តិក្រៅពីកុសលកម្មដែលខ្លួនបានកសាងសន្សំទេ រមែងតែលះសរពើទាំងអស់ ហើយចេញចាកលោកនេះទៅៗ; ៤-សត្វលោកជាទាសៈនៃតណ្ហា តែងតែមានការខ្វះកន្លះជានិច្ចមិនដែលពេញចំណង់ខ្លួនទេ ។ល។
-
នរូ
( ន.នាមសព្ទ )
[នៈរូ ឬ ន-រូ]
(គឺក្លាយមកពី នរោ; នរ > នរោ) មនុស្ស, ជន : នរូបុរសស្រ្តីណាមួយ...។ នរូអ្នកណា ទោះយកអាត្មា ចូលសាសន៍ពុទ្ធរត្ន ចូរធ្វើឲ្យត្រង់ ដោយនូវបន្ទាត់ ហៅស្វែងសម្បត្តិ យកផ្លូវនិព្វាន (សាស្ត្រាច្បាប់ក្រម) ។
-
បរិភោគ
( ន.នាមសព្ទ )
[បរ៉ិភោក]
ការចម្អែតអាត្មា (ស៊ី); ការប្រើប្រាស់ (ប្រើប្រាស់ទ្រព្យសម្បត្តិ ឬគ្រឿងប្រើផ្សេងៗ មានគ្រឿងស្លៀកដណ្ដប់, ផ្ទះលំនៅជាដើម ហៅដោយរួបរួមថា បរិភោគ ដូចគ្នា) ។ ខ្មែរយើងប្រើជា កិ. តាមទម្លាប់ក៏បាន : បរិភោគភោជន ។
-
បុរស
( ន.នាមសព្ទ )
[បុរ៉ស់ ]
(បា. សំ.) (បុរិស; បុរឞ ឬ បុរូឞ) អ្នកបំពេញចិត្តមាតាបិតា, អ្នកបំពេញចិត្តស្ត្រី; អ្នកបំពេញកិច្ចការក្នុងប្រទេសដែលខ្លួននៅ (ប្រុស) អាត្ម័ន (អាត្មា), ចិត្ត ។ល។
-
បុរិសសព្វនាម
( ន.នាមសព្ទ )
[ប៉ុរិសៈសាប់ពៈនា]
សព្វនាមដែលប្រើជំនួសឈ្មោះមនុស្ស, សត្វ, ឬវត្ថុនានា ដោយចំពោះរូប ប៉ុន្តែមិនចេញចំឈ្មោះនោះទេ ដោយយកពាក្យដទៃផ្សេងពីនោះមកជំនួសវិញ មានពាក្យថា ព្រះអង្គ, លោក, អ្នក, នាង, គេ, គាត់, វា, ឯង, អា, ហង, ខ្ញុំព្រះអង្គ, ខ្ញុំព្រះករុណា, ខ្ញុំបាទ, គេ, ខ្ញុំឯង, អញខ្ញុំ, ខ្ញុំម្ចាស់, ខ្ញុំ, អាត្មាភាព, អាត្មា, អញ, យើង, យើងខ្ញុំ ..... ។ ឧ. លោកអញ្ជើញទៅណា ? ខ្ញុំទៅផ្ទះ ។
-
ប្ដី
( ន.នាមសព្ទ )
[ជើង ដ ]
(បតិ “ម្ចាស់; ប្រុសជាម្ចាស់ផ្ទះ គឺបុរសជាគូគ្នានឹងស្រ្តីជាភរិយា”) ប្រុសជាគូគ្នានឹងស្រីជាប្រពន្ធ : មានប្ដីប្រពន្ធ គឺស្រីមានប្រុសជាប្ដី ប្រុសមានស្រីជាប្រពន្ធជាគូគ្រងហើយ ។
- ប្ដីសី ក្លាយមកពីពាក្យថា ប្ដីស្រី ឬ ប្ដីសិរី គឺប្ដីស្រីសួស្ដីឬប្ដីរបស់ស្រី (?) : នាងទូចកូនមីងវាមានប្ដីសីហើយឬនៅ ? (ព. សា.) ។ យើងនឹកស្ដាយដោយយល់ថាពុំគួរខាន ក៏បានស្រង់យកពាក្យជាព្រះរាជនិពន្ធនៃ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះហរិរក្សរាមា ឥស្សរាធិបតី ព្រះបរមកោដ្ឋ (ព្រះអង្គដួង) ដែលទ្រង់និពន្ធចប់ស្រេចនៅថ្ងៃសៅរ៍ ៨រោច ខែមាឃ ឆ្នាំរកា នព្វស័ក ព.ស ២៣៨០ កាលព្រះអង្គមានព្រះជន្មគម្រប់ ៤១ វស្សា, យើងស្រង់ព្រះរាជនិពន្ធនោះយកមកទុកជាព្រះកេរ្តិ៍ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរនេះ ចំពោះតែត្រង់ពាក្យថ្លែងអំពីគតិ ៥យ៉ាង ដែលបុរសជាប្ដីត្រូវប្រតិបត្តិចំពោះស្ត្រីជាប្រពន្ធប៉ុណ្ណោះ, មិនមានសេចក្ដីវែងណាស់ណាទេ, ដូចតទៅនេះគឺ កតមេហិ បញ្ចគតី- ហិ សាមិកា ភរិយាស- ង្គហាធម្មា ប្រែតាមអត្ថា- ធិប្បាយបាលី ។ ថាប្រុសឯណា នឹងមានភរិយា លោកឲ្យចេះក្ដី ទាំងប្រាំចំពោះ សង្គ្រោះចិត្តស្រី ប្រពន្ធប្រក្រតី ដូចធម៌សម្ដែង ។ បើប្ដីឯណា ពុំកាន់កិរិយា ទាំងប្រាំនេះឯង ហៅប្ដីទុជ៌ន ជួលន់ក្រៃលែង ចេះតែកំហែង ចិត្តប្រពន្ធពិត ។ បើប្ដីកាន់ច្បាប់ ទាំងប្រាំនេះខ្ជាប់ ហៅប្ដីសុចរិត បម្រុងភរិយា ដោយនាក្រមក្រឹត្យ ប្រសើរពេកពិត ឥតអ្វីផ្ទឹមឡើយ ។ អស់ប្រុសទាំងឡាយ ចូរចាំអធិប្បាយ ច្បាប់នេះជាត្រើយ ទុកគ្រប់ប្រុសប្រាណ កុំមានកន្ដើយ មានប្រពន្ធហើយ ជាសុខសម្រាន្ត ។ មួយគឺហៅប្ដី ឲ្យប្រើសំដី នឹងប្រពន្ធមាន ពាក្យទន់ពីរោះ ស្មើស្មោះដោយក្សាន្ត សរសើររាប់អាន តាមសព្ទវាចា ។ មួយគឺប្រពន្ធ ខុសឆ្គងស្រាលធ្ងន់ កុំជេរផ្ដាសា ទាត់ធាក់ដៀលដំ ដូចខ្ញុំអាត្មា កុំស្ដីដើមថា ឲ្យឮសាយស័ព្ទ ។ មួយគឺបានធន ប្រគល់ប្រពន្ធ ទុកដាក់រណ្ដាប់ ទាំងគ្រឿងអាហារ ជាការស្រីផ្គាប់ រៀបចំសម្រាប់ ថែទាំរក្សា ។ មួយគឺកុំផ្ចង់ កុំខំតែប- ង្កើតកូនហើយថា ប្រពន្ធសុខចិត្ត ឲ្យគិតប្រាថ្នា រួសរកទ្រព្យា សម្រាប់ឲ្យផង ។ មួយគឺឲ្យចាប់ ស្រឡាញ់ឲ្យខ្ជាប់ កុំជិនណាយហោង បើមានប្រពន្ធ- ទៀតកុំប៉ុនប៉ង ស្រឡាញ់ស្នេហ៍ស្នង ឲ្យស្មើមុខឡើយ ។ សម្ដែងសេចក្ដី គ្រប់ប្រាំវិថី ចែងចប់ស្រេចហើយ ឲ្យអស់ប្រុសផង ចាំចងជាត្រើយ ផ្ចង់កុំកន្តើយ ចោលច្បាប់បុរាណ ។ បើប្រុសឯណា ពុំផ្ចង់ចិន្តា ដូចធម៌ទូន្មាន នៅនឹងភរិយា គ្មានជាសុខសាន្ត ហិនហោចធនធាន ទាស់ទែងលែងគ្នា ។ ឯវិស័យចិត្ត អស់ស្រីផងពិត មានប្ដីប្រាថ្នា អំពើទាំងប្រាំ នេះចាំចិន្តា គ្រប់ចិត្តភរិយា នៅនាលោកិយ ។ បើខ្វះអំពើ- ណាមួយហើយតើ ប្រពន្ធថាប្ដី ចិត្តពុំត្រូវត្រង់ ពុំគង់មេត្រី តូចចិត្តស្វាមី អាក់អន់ពុំស្មោះ លោកឲ្យប្រុសផង គន់គិតស្ងួនគ្រង ផ្ចង់ចិត្តសង្គ្រោះ- ប្រពន្ធឲ្យពិត ដោយក្រឹត្យប្រាំនោះ ប្រពន្ធក៏ស្មោះ- ចិត្តចូលមូលឯង ។ កុំគិតតែយក- ប្រពន្ធបានមក គ្រាន់ឱបប្រលែង បង្កើតតែកូន សោះសូន្យធនធេង លោកឲ្យគិតក្រែង ដំណៀលនិន្ទា ។ ធម្មតាជាប្ដី បានទ្រព្យធនអ្វី ឬយសសក្ដា តែងនៅសុខសឹង- ទីពឹងផងគ្នា ព្រោះដ្បិតភរិយា កាន់ក្ដីសុចរិត ។ អំពើច្នេះហោង ឲ្យអស់ប្រុសផង ចងចាំក្នុងចិត្ត តាមធម៌ទូន្មាន គ្រប់ប្រាណប្រុសពិត ទុកជាក្រមក្រិត្យ ច្បាប់ច្បាស់តទៅ ។ អង្គអញរចនា សេចក្ដីកាព្យា តាមច្បាប់ទុកនៅ ក្នុងព្រះបាលី សេចក្ដីជ្រាលជ្រៅ ពុំហ៊ានសៅដៅ លើកលែងងាយដាយ ។ ឧស្សាហ៍ខំប្រុង ប្រែរករើសក្នុង គម្ពីរនិកាយ អដ្ឋកថា ដីកាបរិយាយ និបាតទាំងឡាយ មកផ្សំស្រដី ។ ជាច្បាប់ទុកត ដំណឹងតំណ ដំណើរស្ត្រី ឲ្យជាក់ប្រាកដ ដោយបទបាលី គ្រាន់អស់ប្រុសស្រី រើសរៀនរកផ្លូវ ។ ច្បាប់នេះប្រសើរ ដំណឹងដំណើរ ទំនងនេះកូវ ជាច្បាប់ប្រាកដ ដោយបទត្រឹមត្រូវ គួរយើងឥឡូវ ប្រតិបត្តិរក្សា ។ គួររៀនឲ្យស្ទាត់ ឲ្យចាំរត់មាត់ ដាក់ក្នុងចិន្តា គ្រាន់នឹងប្រិតប្រៀន បង្រៀនអាត្មា តាមដោយគាថា នេះឯងតទៅ ។ ចែងចប់អភិប្រាយ ដោយអត្ថបរិយាយ សូរេចថ្ងៃសៅរ៍ ប្រាំបីរោចឯ នាខែមាឃនៅ ឆ្នាំរកាត្រូវ នព្វស័កស្រេចហោង ។៚ (បើពេញចិត្ត គួរទន្ទេញឲ្យចាំមាត់) ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ប្រពន្ធ ទៀតផង) ។
-
ប្រជានុរាស្ត្រ
( ន.នាមសព្ទ )
ពពួកជនធំតូចគ្រប់វណ្ណៈ គ្រប់ឋានៈក្នុងប្រទេស ។ ឧ. ប្រទេសថ្កើងថ្កាន មានសុខក្សេមក្សាន្ត ទុក្ខព្រួយវិនាស សឹងកើតចេញពីប្រជារាស្ត្រ កាន់តាមច្បាប់ ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ប្រទេសអាប់អោន ចុះថយស្ទើរសូន្យ សឹងកើតចេញពី ខ្លួនគ្រប់អាត្មា មិនកាន់សីលា ប្រាំឬប្រាំបី ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
ត្មា
( pron )
[tmaa]
- detail »
I / me / my (used by Buddhist monks addressing laymen; Surin dial. var. of អាត្មា )
-
ពរ
( i )
[pɔɔ]
- detail »
yes (response particle used by monks, similar to បាទ )
Eg. ពរ អាត្មាសូមចំរើនពរដល់លោកអុំដែលបានទុកឱកាសឥ្យអាត្មាជួបសម្ភាសន៍នៅពេលនេះ : Yes, I would like to thank you for the opportunity to take part in this interview. -
អាត្មា
( n )
[ʔaatmaa]
- detail »
self; oneself; body, person; spirit
-
អាត្មា
( pron )
[ʔaatmaa]
- detail »
I / me / my (replaces ខ្លួន in compounds such as ខ្លួនអញ and ខ្លួនឯង)