Khmer Dictionary: ឃោសៈ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ឍ
ព្យញ្ជនៈទី ៤ ក្នុងវគ្គទី ៣ ជាមុទ្ធជៈ មានសំឡេងកើតក្នុងក្បាលគឺមានសំឡេងលាន់ឮទៅខាងក្នុងក្បាលផ្សេងពីសំឡេង ធ ទន្តជៈ ដែលមានសូរចេញត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ, សំ. បា. អ. ថ. ឌ្ហៈ ផ្សេងពីសំឡេង ទ្ហៈ ទន្តជៈ, ជា ធនិតឃោសៈ របស់ ឌៈ ជាសិថិល-ឃោសៈ (ត្រូវអានថា ឌ៎ៈ ឌ្ហ៎ៈ កុំឲ្យដូច ទៈ ទ្ហៈ) ។ ព្យញ្ជនៈ ឍ នេះ ក្នុងភាសាសំស្រ្កឹតឃើញមានប្រើជា ដើមពាក្យ ឬ មេពាក្យ ខ្លះ តែមានតិចណាស់; ខាងភាសាបាលី មិនប្រទះឃើញមានប្រើ, បើដាក់រៀងត្រង់កណ្ដាលឬត្រង់ខាងចុងនៃអក្សរឯទៀតនោះ ឃើញមានប្រើក្រែល ដូចជា គុណវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនដោយគុណ; ធនវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនដោយទ្រព្យ; យសវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនដោយយស; លាភវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនដោយលាភ; សិរីវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនដោយសិរី; វឌ្ឍនាការ អាការនៃសេចក្ដីចម្រើន; វុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើន, ការដុះដាល, លូតលាស់; អឌ្ឍចន្ទ ព្រះចន្ទមួយចំហៀង; អឌ្ឍភាគ កន្លះភាគ: អឌ្ឍមាស កន្លះខែ; អឌ្ឍរត្តិ (សំ. អទ៌្ធរាត្រ ឬ អទ៌្ធរាត្រី) ពាក់កណ្ដាលយប់; អាយុវឌ្ឍនៈ ឬ អាយុវុឌ្ឍិ សេចក្ដីចម្រើនអាយុ ។ល។ ឯភាសាខ្មែរយើង មិនមានពាក្យប្រើសោះឡើយ; តែក្នុងទីនេះ យើងយកភាសាសំស្រ្កឹត ៤ ពាក្យមករៀបរៀង, បើទោះបីមិនត្រូវការប្រើ, ក៏ជាប្រយោជន៍ឲ្យអក្សរ ឍ មានពាក្យខ្លះ កុំឲ្យទទេសោះ ។
-
ឌ
ព្យញ្ជនៈទី ៣ ក្នុងវគ្គទី ៣ ជាមុទ្ធជៈ មានសំឡេងកើតក្នុងក្បាល ផ្សេងគ្នាពីសំឡេង ទ ទន្តជៈ , ជាសិថិលឃោសៈ (ខាង សំ. បា. អ. ថ. ឌ៎ៈ (ឌ៎ៈ ឌ៎្ហៈ), បើកមាត់រលាស់ចុងអណ្ដាតទៅខាងលើ, កុំឲ្យដូច ទៈ ទ្ហៈ ដែលរលាស់ចុងអណ្ដាតឲ្យប៉ះត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ) ។ ព្យញ្ជនៈ ឌ នេះ, សម្រាប់ភាសា សំ. និង បា. ឃើញមានប្រើជា ដើមពាក្យ ឬជា មេពាក្យ ខ្លះបន្ដិចបន្ដួចដូចជា ឌំស “របោម”; ឌាក “ជ្រក់, ទឹកជ្រក់”; ឌាហ “សេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ, សេចក្ដីអន្ទះអន្ទែង; ភ្លើង” ជាដើម; បើដាក់រៀងត្រង់កណ្ដាលឬត្រង់ខាងចុងនៃអក្សរឯទៀតនោះឃើញមានប្រើក្រែល ដូចជា ចណ្ឌ, ចណ្ឌាល, ប្រចណ្ឌ, បណ្ឌិត, ភណ្ឌៈ, មណ្ឌប, មណ្ឌល, សណ្ឌាស ជាដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងនោះ); ឯភាសាខ្មែរយើងមិនមានប្រើសោះឡើយ, ដែលមានខ្លះនោះក៏សុទ្ធតែយកភាសាដទៃមកប្រើ ដូចពាក្យដែលមានតទៅនេះ ។
-
ណ
ព្យញ្ជនៈទី ៥ ក្នុងវគ្គទី ៣ ជាវគ្គន្តៈ, ជាសកដ្ឋាននាសិកដ្ឋានជៈ មានសំឡេងកើតក្នុងក្បាលនិងចម្រុះ, អាចតម្រួតលើព្យញ្ជនៈ ៤ តួ ក្នុងវគ្គរបស់ខ្លួន និងលើតួឯងផងគឺ តម្រួតលើ ដ, ឋ, ឌ, ឍ និង ណ ខ្លួនឯងផងដែរ ដូចជា កណ្ដាល, សណ្ឋាន, បណ្ឌិត; តម្រួតលើ ឍ ធ្លាប់ឃើញតែ ឍុណ្ឍិ “ព្រះគ្នេស” មួយប៉ណ្ណេះ, បណ្ណាការ, បណ្ណាល័យ ។ល។ សម្រាប់ភាសាសំស្រ្កឹត និងបាលី, ជាឃោសៈ; សម្រាប់ភាសាខ្មែរ, ជាឃោសៈ ក៏មាន ដូចជា ធរណី, បវេណី ឬ ប្រពៃណី (--នី) ...។ ជាអឃោសៈ ក៏មាន ស្ទើរតែទាំងអស់, ដូចជា ទៅណា ?, ណាយចិត្ត, ចំណី, ប្រណី ។ល។ ណ នេះអាចតម្រួតលើ ហ ផងក៏បាន, ជាឧរជៈ (មានសំឡេងក្នុងទ្រូង), ដូចជា តណ្ហា, ណ្ហើយ; សណ្ហសុខុម “ល្អិតណាស់” ជាដើម ។
-
ធ
ព្យញ្ជនៈទី ៤ ក្នុងវគ្គទី ៤ ជាទន្តជៈ មានសំឡេងកើតត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ ។ ជាធនិត-ឃោសៈ ខាងសំស្ក្រឹតនិងបាលីមានសំឡេងជា ទ្ហៈ ។
-
ទ
ព្យញ្ជនៈទី ៣ ក្នុងវគ្គទី ៤ ជាទន្តជៈ មានសំឡេងចេញត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ ជាសិថិល-ឃោសៈ; សំ. បា. អ. ថ. ទៈ ផ្សេងគ្នាពីសំឡេង ឌៈ ។
-
គ
ព្យញ្ជនៈទី ៣ ក្នុងវគ្គទី ១ ជាកណ្ឋជៈ មានសំឡេងក្នុងបំពង់ក ជាសិថិល ឃោសៈ, សម្រាប់ភាសាខ្មែរ, ផ្សំនឹងស្រៈ អ អា អិ អី ។ល។ អុំ អំ អាំ អះ សំឡេង អ៊ អ៊ា អ៊ិ អ៊ី ។ល។ អ៊ុំ អ៊ំ អ៊ាំ អ៊ះ ជា គ គា គិ គី ។ល។ គុំ គំ គាំ គះ ។ (ស្រៈសំឡេងធំទាំងនេះ មិនបាច់ប្រើត្រីសព្ទ ( ៊) ទេ គ្រាន់តែអានឲ្យមានសំឡេងធំ ផ្សំនឹងព្យញ្ជនៈសំឡេងធំ ឲ្យងាយយល់សំឡេងប៉ុណ្ណោះ) ។
-
ប
ព្យញ្ជនៈទី ១ ក្នុងវគ្គទី ៥ ជាឱដ្ឋជៈ មានសំឡេងកើតត្រង់រឹមបបូរមាត់ ។ ព្យញ្ជនៈ ប នេះមានសំឡេងជា ៣ យ៉ាងគឺ ប ប៉ ប៊ ។ តួ ប៉ បើជាភាសាសំស្ក្រឹត-ភាសាបាលី និងតួផ្ញើជើង-គ្រវាត់ មិនបាច់ប្រើមូសិកទន្ត ( ៉) ពីលើទេ ។ តួ ប៉ កាលបើមានស្រៈ ិ ី ឹ ឺ ើ នៅពីខាងលើត្រូវយកមូសិកទន្តតែម្ខាងមកភ្ជាប់ពីខាងក្រោមវិញ ដូចជា ប៉ិន, ប៉ី, ប៉ឹង, ប៉ឺង ប៉ើង ជាដើម ។ ឯតួ ប៊ ទោះបីមានស្រៈទាំងប៉ុន្មាននេះនៅពីខាងលើ ក៏ត្រូវតែប្រើត្រីសព្ទ ( ៊) នេះពីខាងលើជាដរាប ដូចជាឈ្មោះ ប៊ិន, ប៊ី ជាដើម កុំសរសេរជា ប៉ិន, ប៉ី ដូច្នេះឡើយ ។ ប, ប៉ ជាសិថិល-អឃោសៈ, ឯ ប៊ ជាសិថិល-ឃោសៈ; ប៉ សំ. បា. អ. ថ. ប៉ៈ ។
-
ប៊
ក៏គឺតួ ប នុះឯង គ្រាន់តែប្រើ ត្រីសព្ទ (៊) នេះគឺលេខ ៣ ខ្មែរសម្រាប់ប្រើជាលេខ នព្វន្ត ដាក់ពីលើឲ្យជាសិថិល-ឃោសៈ មានសំឡេងធំ សម្រាប់សរសេរអក្សរឈ្មោះមនុស្សខ្លះ ដូចជាឈ្មោះ ប៊ន, ប៊ិន, ប៊ី, ប៊ុត, ប៊ុន... និងឈ្មោះប្រទេស, ឈ្មោះក្រុង... ដូចជា ប៊ុលហ្គារ, ប៊ុលហ្គារី, ប៊ុយដាប៉េស្ត Bulgar, Bulgarie, Buldapest ។ល។ និងឈ្មោះវត្ថុជាពាក្យបរទេសកុំឲ្យខ្មែរក៏ហៅតាមឈ្មោះដើមដែរ ត្រូវសរសេរដោយតួ ប៊ ព្រោះជាការចាំបាច់នោះមានតិចតួចណាស់ ។ សម្រាប់ភាសាខ្មែរ, បណ្ដាអក្សរមាន សំឡេងតូច ៤ តួ គឺ ប > ប៊, ស > ស៊, ហ > ហ៊, អ > អ៊, នេះ, ស៊ ហ៊ អ៊ បីតួនេះ កាលបើផ្សំជាមួយនឹងស្រៈ អិ, អី, អើ ដែលមានសំឡេងធំជា អ៊ិ, អ៊ី, អ៊ើ សរសេរផ្សំជា ឈ្មោះស៊ិន, ឈ្មោះហ៊ិន , ឈ្មោះអ៊ិន; ស៊ីបាយ, លេងហ៊ី, អ៊ីចឹង; ស៊ើកៗ.... ប៉ុន្តែដើម្បីសម្រួលកុំឲ្យត្រួតលើគ្នាពីរជាន់, ត្រូវសរសេរ ឈ្មោះស៊ិន, ឈ្មោះហ៊ិន, ឈ្មោះអ៊ិន, ស៊ីបាយ, លេងហ៊ី, អ៊ីចឹង, ស៊ើកៗ... ដូច្នេះវិញក៏បាន; ឯតួ ប៊ នេះទោះផ្សំជាមួយនឹងស្រៈ អ៊ិ, អ៊ី, នោះ ក៏ដោយ អ្នកសរសេរក៏ពុំអាចប្រើជា ប៉ិ, ប៉ី ឲ្យច្រឡំនឹង ប៉ ឡើយ, ដូចជាឈ្មោះ ប៊ិន កុំសរសេរ ប៉ិន, ឈ្មោះ ប៊ី កុំសរសេរ ប៉ី ព្រោះកុំឲ្យច្រឡំនឹងពាក្យថា ប៉ិនធ្វើការ, ប៉ិនប្រសប់; ផ្លុំប៉ី, ប៉ីពក; ឆក់ប៉ី; ផ្កាចំប៉ី ជាដើម ។
-
ប្រាក្រឹត
( ន.នាមសព្ទ )
[--ក្រិត]
(ប្រាក្ឫត) ឈ្មោះភាសាកណ្ដាល (គ្រាមភាសា) នៃជនជាតិឥណ្ឌាទាំងឡាយច្រើនប្រទេស មានតាំងក្នុងបុរាណកាលព្រេងនាយ ដរាបមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន, ទាំង អយ៌កជន ក្នុង សក្ករដ្ឋ (នេប៉ាល) ជាជាតិភូមិនៃព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធ ក៏ប្រើភាសា ប្រាក្រឹត ដែរ (បារ. Dialecte) ។ ប្រាក្រឹត នេះមានអត្ថន័យថា ប្រក្រតី, ធម្មតា, សាមញ្ញ ក្លាយមកពីប្រភពដើមនៃពាក្យសំស្រ្កឹតជាភាសាសម្រាំងថា ប្រក្ឫតិ “ប្រក្រតី” ប៉ុន្តែមានទំនងគួរឲ្យហៅថា ភាសាផ្សែផ្សំ ឬ ភាសាបំប្លែង ទៅវិញ ពីព្រោះមានដើមកំណើតជាភាសាសំស្រ្កឹតខ្លះជាភាសាបាលីខ្លះ គ្រាន់តែបំប្លែងចេញឲ្យឃ្លាតពីប្រភពដើមប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនជាសំស្ក្រឹតពុំមែនជាបាលីសុទ្ធសាធ ទាំងពុំមែនជាសន្តាននៃភាសា ឥណ្ឌូ-អឺរូប ចូលលាយផងទេ, ប្រាក្រឹត នេះជាសំដីប៉ះប៉ុនផ្សែផ្សំកាឡៃឲ្យកើតមានឡើង សម្រាប់និយាយសម្រាប់សរសេរតាមគួរដល់ការស្រួលរាល់ជាតិប៉ុណ្ណោះឯង ។ ប្រាក្រឹត នេះមានឈ្មោះផ្សេងៗគ្នា, បើរាប់ដោយសង្ខេប មាន៥ឈ្មោះគឺ ១- ឝៅរសេនី (សៅរ៉ៈ សេនី Çaurasenī) ប្រាក្រឹតជាសម្ដីរបស់ជនអ្នកនៅក្នុងរដ្ឋ ឝូរសេន (សូរ៉ៈសេន៉ៈ Çūrasena គឺរដ្ឋ មថូរា Mathūrā ក្នុងសម័យតមក) ។ ប្រាក្រឹត នេះមានលំនាំស្រដៀងនឹងបាលីដោយអន្លើៗដែរ ប៉ុន្តែច្រើនបំប្លែងអក្សរ អឃោសៈ ជា ឃោសៈ ដូចបាលីថា បតិត “ដែលធ្លាក់ឬជ្រុះហើយ” បំប្លែងជា បទិទ; យថា “យ៉ាងណា” ជាយធា ជាដើម ។ ២- មហារាឞ្ត្រី (មហាស្ត្រី Mahārāstri ជាភាសាអ្នក មហារាស្ត្រទក្ខិណាបថ ភាគខាងលិច គឺរដ្ឋ ឌេក្ក័ន ខាងលិច Dakkan Occidental) ជាប្រាក្រឹតបំប្លែងអក្សរឃ្លាតពីសំស្រ្កឹតដោយច្រើន ដូចជា ឧទក “ទឹក” បំប្លែង ឧអអ; កបិ “ស្វា” ជា កឥ; សុខ “សុខ” ជា សោក្ខ ជាដើម ។ ៣- មាគធី (Māgadhḹ) ប្រាក្រឹតរបស់ជនអ្នក មគធរដ្ឋ គឺរដ្ឋ ពិហារ (Bihār) សម័យបច្ចុប្បន្ន, បំប្លែងអក្សរខុសពីអក្សរសំស្ក្រឹតនិងបាលីដោយច្រើនដូចជា សំ. បុត្រស្យ “នៃកូនឬដល់កូន” បំប្លែងជា បុត្តឝ្ឝ (Puttaçça); រាជានស៑ (រាជាន័ស) “ស្ដេចទាំងឡាយ” ជា លាអាណោ (Lā-āṇo); រញ្ញា (បា.) “ដែលស្ដេច” ជា លាជិន (Lājina); អត្តនា (បា.) “ដោយខ្លួនឯង” ជាអតន (Atana); ជាយតេ “កើត, ប្រសូត” ជា យាយតេ (Yāyate) ជាដើម ។ ៤- អភ្រំឝ (អ័ប-ភ្រ័ម-សៈ Abhraṃça) ជាប្រាក្រឹតរាយរងទន់ខ្សោយកើតមានក្នុងបច្ឆាសម័យ ជាសម្ដីផ្សែផ្សំរបស់អ្នកចុងកាត់មាត់ញក ផ្សាយចូលមកខ្លះ ក្នុងរដ្ឋនានាក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា មិនពេញលក្ខណៈជាភាសាប្រាក្រឹត ទេ ។ ៥- បៃឝាចី (ប៉ៃសាចី Paiçācḹ) ប្រាក្រឹតជាសម្ដីបិសាច គឺសម្ដីខ្មោច, ច្រើនបំប្លែងអក្សរ ឃោសៈ ជា អឃោសៈ (ជាសម្ដីអ្នករបាំ) ដូចជា នគរ “ក្រុង” ជា នករ; គុរុ “ធ្ងន់; យូរ; គ្រូ” ជា ករុ ជាដើម ។ ភាសាខ្មែរយើងមិនមានឈ្មោះថាមាន ប្រាក្រឹត ដូចឥណ្ឌាទេ ប៉ុន្តែបើនិយាយដោយការធៀបប្រដូចទៅនឹងឥណ្ឌា ក៏មានការបំប្លែងសំស្ក្រឹតនិងបាលី ឲ្យឃ្លាតចាកប្រភពដើមក្រែលដែរ ដូចជា នគរ បំប្លែងជា អង្គរ; នង្គ័ល ជា អង្គ័ល; យមរាជ ជា ជមរាជ (ជំរាច); សៃន្យាភិមុខ ឬ សេនាភិមុខ ជា ស្នាភិមុខ; សេនាធិរាជ ឬ សៃន្យាធិរាជ ជា ស្នាធ្រាជ, សៃន្យ (សែន) ជា ស្រែន្យ; សៃន្យានុជិត ឬ សេនានុជិត ជា ស្រែនអញ្ជិត, វៃទ្យ ជា ពេទ្យ ឬ ពែទ្យ ជាដើម; សព្ទអារក្ស ឬ សម្ដីមេមត់ ក៏គួរហៅថា បៃសាចី បានដែរ, ប៉ុន្តែយើងនឹងនិយាយឲ្យពេញមាត់ថាខ្មែរមាន ប្រាក្រឹត ដូចឥណ្ឌាខ្លះដែរក៏ពុំកើត ពីព្រោះ ប្រាក្រឹត នោះមានឈ្មោះចំពោះតែក្នុងជម្ពូទ្វីបគឺឥណ្ឌាឯណោះយូរអង្វែងណាស់ហើយ ។ល។
-
ព
ព្យញ្ជនៈទី ៣ ក្នុងវគ្គទី ៥ ជាឱដ្ឋជៈ មានសំឡេងកើតត្រង់រឹមបបូរមាត់, ជាសិថិល-ឃោសៈ, សំស្ក្រឹតនិងបាលីមានសំឡេងជា ពៈ ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
No matching entries found!