Khmer Dictionary: ភ័ក្តិ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ទិដ្ឋមត្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[ទិត-ឋៈមុ័ត]
(ឬ—មត្តក; ទ្ឫស្ដ + មាត្រ ឬ មាត្រក) អ្នកដែលទើបជួបឃើញស្គាល់រាប់រកគ្នាជាមិត្រ ក្នុងគ្រាដំបូងបំផុត; អ្វីៗ ដែលទើបបានឃើញម្ដងដំបូង : មនុស្សហ្នឹងជាទិដ្ឋមត្តក៍របស់យើងសោះទេប៉ុន្តែមើលទៅអាការកិរិយារបស់គាត់គួរឲ្យយើងទុកចិត្តបាន; របស់ហ្នឹងប្លែកណាស់ជាទិដ្ឋមត្តរបស់ខ្ញុំ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : គួរតែប្រយ័ត្ន កុំជឿទិដ្ឋមត្តក៍ ដោយឥតទំនង ត្រូវតែពិនិត្យ សិនសឹមទាក់ទង ជាមិត្តភ័ក្តិផង តាមហេតុហុចឲ្យ ។
-
ភក្ដិ
(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ភក្ដី) ។
-
វិជ្ជា
( ន.នាមសព្ទ )
[វិច-ជា ]
សេចក្ដីដឹងច្បាស់; ការចេះដឹង, ចំណេះ; វេទមន្ត, មន្តអាគម : វិជ្ជាលេខ; វិជ្ជាពេទ្យ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : អ្នករៀនទាំងឡាយ ប្រយ័ត្នរាយមាយ ព្រោះក្តីសល់វ៉ល់ ត្រូវខាំមាត់រៀន ចំណេះសាកល ឲ្យត្រាតែដល់ ត្រើយត្រាណវិទ្យា ។ វិទ្យាជាទ្រព្យ ប្រើបានគ្រប់សព្វ លើសទ្រព្យនានា អ្នកមានទ្រព្យស្រាប់ អាប់ឥតវិជ្ជា មិត្រភ័ក្តិផងគ្នា គេច្រើនមើលងាយ ។ល។
- វិជ្ជាករ ឬ - វិទ្យា-- អ្នកបង្កើតវិជ្ជា; អ្នកចេះ ។
- វិជ្ជាកាម ឬ - វិទ្យា-- អ្នកប្រាថ្នាចំណេះ; អ្នកដែលកំពុងរៀនឲ្យចេះតទៅទៀត ។
- វិជ្ជាការ ឬ - វិទ្យា-- ដូចគ្នានឹង វិជ្ជាករ ឬ វិទ្យាករ ។ តែខ្មែរច្រើនប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “មន្ត, មន្តអាគម” : ចេះវិជ្ជាការ, មន្តវិជ្ជាការ ។
- វិជ្ជាកូដ ឬ - វិទ្យា-- កំពូលវិជ្ជា, ចំណេះថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត ។
- វិជ្ជាកោដ្ឋ (បា. វិជ្ជា + កោដ្ឋ “ជង្រុក; ឃ្លាំង”; សំ. វិទ្យា + កោឞ្ឋ) ឃ្លាំងចំណេះ (មន្ទីរដាក់គម្ពីរ, សាស្រ្តា, ក្បួន, ច្បាប់) ។
- វិជ្ជាគវេសី ឬ - វិទ្យាគវេសិន (--គៈ--; បា. ឬ សំ. វិទ្យា + គវេឝិន៑) អ្នកស្វែងចំណេះ (បើស្រ្តីជា --គវេសិនី) ។
- វិជ្ជាគរុ ឬ - វិទ្យាគុរុ គ្រូបង្រៀនវិជ្ជា ។
- វិជ្ជាគារ ឬ - វិទ្យាគារ (< វិជ្ជា ឬ វិទ្យា + អគារ “ផ្ទះ, រោង”) រោងរៀនឬសាលារៀន (វេវ. វិជ្ជាមន្ទីរ, វិទ្យាល័យ, វិទ្យាសទ្ម័ន, វិជ្ជាសាលា) ។
- វិទ្យាច័ណ (សំ. --ចណ) ដែលមានល្បីឈ្មោះខាងការចេះដឹង ។
- វិជ្ជាជីវ: (វិជ្ជា + អាជីវ) មុខតំណែង, មុខការរបរសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត : វិជ្ជាជីវៈរបស់អ្នករាជការ, ប្រកបវិជ្ជាជីវៈខាងកសិកម្ម ។
- វិជ្ជាឋាន ឬ - វិទ្យាស្ថាន ទីតាំងនៃវិជ្ជា, គ្រឹះស្ថានជាទីស្រាវជ្រាវរិះរកខាងវិទ្យាសាស្រ្ត ឬជាទីសម្រាប់សិក្សារៀនសូត្រនូវចំណេះវិជ្ជាផ្សេងៗ ។
- វិជ្ជាទាន ឬ - វិទ្យា-- ការឲ្យចំណេះ, ការបង្រៀនវិជ្ជា ។
- វិជ្ជាទាយក ឬ - វិទ្យា-- (--យក់) អ្នកឲ្យចំណេះ, អ្នកបង្រៀនវិជ្ជា (បើស្រ្តីជា --ទាយិកា) ។
- វិជ្ជាធន ឬ - វិទ្យា-- (--ធន់) វិជ្ជាដែលទុកជាទ្រព្យ ។
- វិជ្ជាធនី ឬ - វិទ្យាធនិន (--ធៈ--) អ្នកមានវិជ្ជាជាទ្រព្យ ។
- វិជ្ជាធរ ឬ - វិទ្យា-- (ដូចគ្នានឹង ពិទ្យាធរ ដែរ) ។
- វិជ្ជាធរី ឬ - វិទ្យា-- (--ធៈ--) ស្រ្តីអ្នកមានវិជ្ជា; ទេវតាអ្នកប្រសិទ្ធីវិជ្ជា ។
- វិជ្ជាផល ឬ - វិទ្យា-- (--ផល់) ផលប្រយោជន៍ដែលបានអំពីវិជ្ជា ។
- វិជ្ជាពល ឬ - វិទ្យា-- (--ពល់) កម្លាំងរបស់វិជ្ជា។
- វិជ្ជាភូមិ ឬ - វិទ្យា-- (--ភូម) ថ្នាក់វិជ្ជា ។
- វិជ្ជាមទៈ, --ម័ទ ឬ - វិទ្យាមទៈ, --ម័ទ (--មៈទៈ, --ម៉ាត់; បា. វិជ្ជា, សំ. វិទ្យា + មទ “ដែលស្រវឹង; សេចក្ដីស្រវឹង”) ដែលស្រវឹងចំណេះ, ដែលក្អេងក្អាង, ឆ្មើងឆ្មៃ ព្រោះអាងចំណេះ : មនុស្សវិជ្ជាម័ទ ។ សេចក្ដីប្រកាន់មានះថាខ្លួនមានចំណេះ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រើជា វិជ្ជាមទោ, វិជ្ជាមទា ក៏បាន) ។
- វិជ្ជាមន្ទីរ ឬ - វិទ្យា-- រោងរៀន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មន្ទីរ ផង) ។
- វិជ្ជាម័យ ឬ - វិទ្យា-- ដែលសម្រេចអំពីវិជ្ជា ។
- វិជ្ជាលាភ ឬ - វិទ្យា-- ការបានវិជ្ជា, ការសម្រេចចំណេះ ។
- វិជ្ជាល័យ ឬ - វិទ្យា-- (បា. វិជ្ជា, សំ. វិទ្យា + អាលយ “ផ្ទះ, លំនៅ; កន្លែង”) ឬ - វិទ្យាសទ្ម័ន, វិជ្ជាសាលា ឬ - វិទ្យា-- សាលារៀន, រោងរៀន (វេវ. វិទ្យាគារ, វិទ្យាមន្ទីរ) ។
- វិទ្យាសាស្ត្រ (--សាស; សំ. វិទ្យា + ឝាស្រ្ត) គម្ពីរប្រាប់វិជ្ជាផ្សេងៗ ។ វិជ្ជាមួយប្រភេទ ដែលគេរកឃើញដោយការលៃផ្សំ មានការផ្សំធាតុជាដើម ។
- វិទ្យាស្ថាន (ដូចគ្នានឹង វិជ្ជាឋាន ដែរ) ។
- វិជ្ជាហីនភាព ឬ - វិទ្យា-- ការខ្សត់វិជ្ជា; ដំណើរឥតវិជ្ជា ។ល។ ពាក្យ វិជ្ជា និង វិទ្យា ដែលផ្សំជាមួយនឹងសព្ទដទៃជាសមាសនាមទាំងប៉ុន្មាននេះ កវីងាយនឹងជ្រើសរើសតែងកាព្យបានតាមត្រូវការ, ដូចជាកាព្យថា : អ្នកវិជ្ជាម័ទ ច្រើនតែវិបត្តិ ដោយក្តីមើលងាយ អ្នកចេះផងគ្នា ថាជនសម្ទាយ ព្រោះក្តីមាក់ងាយ គេស្អប់ជុំខ្លួន ។
-
សង្គមរាស្ត្រនិយម
( ន.នាមសព្ទ )
[សង់-គំរាស-និយំ]
ពាក្យសំស្រ្កឹតសន្មត មានអត្ថន័យថា សង្គមនិយមរាស្រ្តប្រជាពលរដ្ឋទួទៅទាំងប្រទេស ប្រកបដោយលក្ខណការណ៍មានសាមគ្គីជាមូលជាប្រភព រួបរួមគ្នាដោយលទ្ធិតែមួយ ដូចគេវេញខ្សែបញ្ចូលធ្លុងគ្នា មិនឲ្យមានការប្រេះឆាបែកកន្ធែកញែកចេញពីគ្នាឡើយ ។ល។
- សង្គមរាស្រ្តនិយម នេះជាឈ្មោះលទ្ធិមួយនៃការគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា ឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត សង្គមនិយមព្រះពុទ្ធសាសនា ដ៏បរិសុទ្ធស្អាត ។ល។ សង្គមនេះកើតមានប្រាកដឡើងក្នុងកាល ព. ស. ២៤៩៩ គ. ស. ១៩៥៥ ដោយ សម្ដេចព្រះឧបយុវរាជ នរោត្តម សីហនុ ព្រះប្រមុខរដ្ឋកម្ពុជា ព្រះអង្គជាព្រះអគ្គមហាប្រធាន ដែលព្រះរាជរដ្ឋាភិបាល (រាល់រយៈកាល) បានទទួលគោរពយ៉ាងក្រៃលែងជានិច្ចនិរន្តរ៍តរៀងមក; ប្រជាពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ក៏ពេញចិត្តឥតរង្កៀស ។ ចាប់ផ្តើមតាំងពី សង្គមរាស្រ្តនិយម នេះកើតមានឡើង ប្រទេសកម្ពុជា ក៏មានការលូតលាស់ចម្រើនកើតកើនរាល់ទិវារាត្រី ប្រជាពលរដ្ឋប្រកបដោយសួស្ដីសិរីសុខស្ងប់ជាមួយនឹងកិរិយា ស្វាមីភ័ក្តិ ឥតរអាក់រអួល វឌ្ឍនាការក៏ចេះតែប្រព្រឹត្តទៅដោយស្រួលជឿនលឿនទៅមុខគគុក ឥតថយក្រោយ សូម្បីមួយជំហានឡើយ ។ល។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ អនុស្សាវរីយ៍ជាទីរលឹកនឹកគោរពចំពោះ សង្គមរាស្រ្តនិយម ថា : រាជការសង្គម រដ្ឋរាស្រ្តនិយម នៃកម្ពុជា ដើរលឿនគគុក ទៅមុខឥតរា រាស្រ្តទាំងអស់គ្នា បានសុខចម្រើន ! សមិទ្ធិភាព ទាំងខ្ពស់ទាំងទាប ចេះតែកើតកើន ប្រៀបដូចជាផ្សិត ត្រូវភ្លៀងដុះច្រើន ខ្មែរប្រឹងក្រវើន តាមបែបសង្គម ! ខ្មែរក្មេងខ្មែរចាស់ រឹតរីករាយណាស់ ឆ្ពោះរាស្រ្តនិយម បើដូចសព្វថ្ងៃ រដ្ឋមិនរលំ-ទេព្រោះមានភ្នំ បាំងខ្យល់ព្យុះហើយ ! រដ្ឋខ្មែរមាឌតូច ប៉ុន្តែប្រដូច នឹងកោះរំហើយ ហៅកោះសន្តិភាព ដីរាបដូចត្រើយ ពលរដ្ឋសុខជើយ ក្នុងអាស៊ីទ្វីប ! ។ល។
-
សាមី
( ន.នាមសព្ទ )
[--ម៉ី ]
(ស្វាមិន៑) ម្ចាស់, ម្ចាស់របស់; ប្តី; ចៅហ្វាយ, នាយ ។
- សាមីការ ម្ចាស់ការ, អ្នកដើមការ ។
- សាមីខ្លួន ឬ - សាមីរូប ម្ចាស់ខ្លួន, ខ្លួនគេ ។
- សាមីជន ជនជាម្ចាស់របស់អ្វីមួយ; ជនដែលបាននូវមុខតំណែង, នូវយសសក្ដិជាដើម ដោយមានលិខិតជាសំអាង ។
- សាមីទាន ទានដែលជាម្ចាស់លើអស់ទ្រព្យ, ទានដ៏ឧត្តម ។
- សាមីបរិភោគ (បា. សាមិ--) ការបរិភោគចតុប្បច្ច័យ ដោយបានពិចារណាតាមលំអានបច្ចយសន្និស្សិតសីលឥតខ្វះចន្លោះ (ព. វិ. ពុ.) ។
- សាមីបុណ្យ ម្ចាស់បុណ្យ, អ្នកដើមបុណ្យ ។
- សាមីភ័ក្តិ ឬ - ស្វាមីភ័ក្តិ សេចក្ដីស្រឡាញ់ស្មោះត្រង់ចំពោះម្ចាស់, ចំពោះចៅហ្វាយនាយ ឬចំពោះប្តី ។
- សាមីភគិនី (បា. សាមិ--) បងស្ត្រីឬប្អូនស្ត្រី, ចំពោះចៅហ្វាយនាយ ឬចំពោះប្តី ។
- សាមីភគិនី (បា. សាមិ--) បងស្រីឬប្អូនស្រីរបស់ប្តី ។ល។
-
ស្វាមី
( ន.នាមសព្ទ )
[--ម៉ី]
(ស្វាមិន៑; សាមី) ម្ចាស់; ប្តី ។
- ស្វាមីភក្តិ ឬ
- --ភ័ក្តិ (--ម៉ីភ័ក) សេចក្ដីស្រឡាញ់ស្មោះចំពោះម្ចាស់, ចំពោះចៅហ្វាយនាយ; សេចក្ដីស្រឡាញ់ស្មោះចំពោះស្មាមី ។
- ស្វាមីភរិយា ប្តីនិងប្រពន្ធ ។ល។
-
ឧបយុវរាជ
( ន.នាមសព្ទ )
[អ៊ុប៉ៈយុវៈរាច ]
ក្សត្រិយ៍ដែលកំពុងទ្រង់ព្រះយៅវ៍ (ក្សត្រិយ៍ កំលោះ) ដែលមានឋានៈជាឧបរាជទី ១ ឬឧបរាជស្តាំ : ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុវរ្ម័ន ជាព្រះមហាក្សត្រិយ៍ប្រទេសកម្ពុជាទ្រង់ប្រកបដោយព្រះទសពិធរាជធម៌, ដោយហេតុឋិតនៅក្នុងរាជសម្បត្តិ ព្រះអង្គពុំអាចញ៉ាំប្រទេសជាតិដែលកំពុងច្របូកច្របល់ ព្រោះតែ មានគណៈបក្សច្រើនហួសប្រមាណ ឲ្យមានដំណើរប្រកបដោយវឌ្ឍនភាពបាន, ទ្រង់ក៏បានសម្រេចព្រះរាជហ្ឫទ័យប្រកាសដាក់រាជ្យនៅថ្ងៃទី២ មីនា ព. ស. ២៤៩៩ គ. ស. ១៩៥៥ ស្តេចចុះមកទទួលព្រះតំណែងជា សម្តេចព្រះឧបយុវរាជវិញ ដោយបានបង្កើតអង្គការចលនាបង្រួបបង្រួមជាតិមួយ ឲ្យឈ្មោះថា “សង្គមរាស្រ្តនិយម” ជាលទ្ធិសង្គមនិយមពុទ្ធសាសនា ដែលមានព្រះអង្គជាព្រះអគ្គមហាប្រធាន ហើយដែលមានលក្ខន្តិកៈ ចុះថ្ងៃទី២២ មីនា ព. ស. ២៤៩៩ គ. ស. ១៩៥៥ បើកឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់ឋានៈ ចូលជាសមាជិក ។ តាំងពីអង្គការនេះបានកើតប្រាកដឡើង ក្រោមការដឹកនាំដ៏វាងវៃបំផុតរបស់ព្រះអង្គ, សមិទ្ធិគ្រប់វិស័យក៏បានរីកចម្រើនកើនឡើងជាលំដាប់, ប្រជាពលរដ្ឋទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ ក៏មានស្វាមីភ័ក្តិទទួលគោរពយ៉ាងក្រៃលែង បានប្រកបដោយសុខសន្តិភាពជានិច្ចនិរន្តរ៍; ប្រជាពលរដ្ឋដែលមានរដ្ឋសភាជាតំណាង ព្រមទាំងព្រះរាជរដ្ឋាភិបាលបានថ្វាយព្រះឋានៈព្រះអង្គជាសម្តេចព្រះប្រមុខរដ្ឋតរៀងមក ។ល។
-
ឯក
( សំខ្យា.សំខ្យាសព្ធ )
[អែក ]
(មួយ; ម្នាក់ ។ គុ. ដែលមានតែមួយឬតែម្នាក់, ឥតមានពីរ, ឥតពីរ; ទីមួយ, លេខមួយ; ឧត្ដម, ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់; ប្រសើរ, ប្រសើរផុត; លើសលែង, លើសលន់, កន្លង; ចម្បង; សំខាន់; ដែលដាច់គេ, បណ្តាច់; ផុត, បំផុត; ស្រស់, ឆើត; ឆ្នើម; ថ្លៃថ្លា; ឥតមានប្រៀប; ដែលតែម្តង; ដែលព្រមគ្នា :
- ឯកអគ្គ ឬ --អគ្រ (--អាក់) ប្រសើរឯក ។
- ឯកអង្គ អង្គប្រសើរផុត; អ្នកដែលមានខ្លួនប្រសើរផុត (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ក្សត្រិយ៍ក្សាន្តឯកអង្គ ស្តេចយាងតម្រង់ ទៅកាន់ប្រាសាទ រាជនិវេសន៍ ប្រសើរស្អាងស្អាត ដល់ហើយព្រះបាទ ទ្រង់ស្តេចចូលក្នុង ។ ពាក្យបណ្តៅបុរាណថា : ឯកអង្គទ្រង់នាមឯកខ្ពស់អនេក ទាបជាងស្មៅ តើគឺអ្វី ? --ភ្នំ-- ត្រូវហើយ ។
- ឯកឧក ឬ
- --ឧគ្គ (--អុក) ឲកញ៉ាទីមួយឬខ្ពង់ខ្ពស់កន្លង ។
- ឯកឧត្ដម ឧត្ដមលើសលែង ។
- ឯកឯង តែឯង, តែម្នាក់ឯង : មនុស្សឯកឯង; នៅឯកឯង ។
- ចំណេះឯក ចំណេះខ្ពស់ ។
- ជាឯក ជាទីមួយ : ទុកជាឯកទុកថាជាទីមួយឬជាលេខមួយ ។ តួឯក តួឆើត, តួស្រស់ : ល្ខោនតួឯក ។
- ប្រសើរឯក ប្រសើរបំផុត ។
- ល្អឯក ល្អផុត ។ សម្រាប់ឯកសម្រាប់ទីមួយ ឬតំណែងទីមួយ : មន្រ្តីសម្រាប់ឯក ។ល។ អ. ថ. អេកៈ ឬតាមទម្លាប់ថា អែកៈ ក៏មានខ្លះ (សំ. ឰក ឬ ឰក្យ អ. ថ. អែកៈ ឬ --ក្យៈ), ដូចជា ឯកកោលាហល (--ល៉ាហល់) ដំណើរជ្រួលជ្រើមព្រមគ្នា ។
- ឯកគ្គតា (អេក័ក-គៈ--) ដំណើរតាំងនៅមូលស្លុងក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ, ដំណើរមូលចិត្តស្លុងក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ (ហៅ ឯកគ្គតាចិត្ត ក៏បាន) ។
- ឯកចក្ខុ ឬ - --ចក្សុ ភ្នែកតែម្ខាង; អ្នកដែលមានភ្នែកតែម្ខាង (ខ្វាក់ម្ខាង) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រើជា ឯកច័ក្សុ ក៏បាន, អ. ថ. --ចាក់ ។
- ឯកចរ ការត្រាច់ឬដើរម្នាក់ឯង ។
- ឯកចារិន ឬ
- --ចារី អ្នកដែលត្រាច់ឬដើរតែម្នាក់ឯង (បើស្ត្រីជា ឯកចារិណី ឬ--រិនី) ។
- ឯកចិត្ត ចិត្តមួយ; គំនិតតែមួយ; គំនិតត្រូវគ្នាតែមួយ; អ្នកដែលមានគំនិតត្រូវគ្នាតែមួយ :
- ពួកឯកចិត្ត ពួកអ្នកត្រូវគំនិតគ្នា ។ ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “ស្រេចនឹងចិត្ត, សេរី, សេរីភាព” ក៏មាន : មនុស្សឯកចិត្ត, នៅស្រណុកឯកចិត្ត, មនុស្សស្រណុកឯកចិត្ត ។
- ឯកច្ឆត្រ (--ក័ច-ឆ័ត) ដែលមានស្វេតច្ឆត្រតែមួយ គឺមានក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យតែមួយព្រះអង្គ មានរាជានុភាពពេញទី :
- ប្រទេសឯកច្ឆត្រ ប្រទេសឯករាជ្យ ។
- ឯកច្ឆន្ទ (--ក័ច-ឆ័ន) ចំណង់តែមួយ; បំណងតែមួយ; បំណងត្រូវគ្នាតែមួយ; ដែលមានបំណងត្រូវគ្នាតែមួយ, ដែលព្រមចិត្តគ្នា : ខំប្រឹងធ្វើការដោយឯកច្ឆន្ទ, ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទ; ពួកឯកច្ឆន្ទ ។ ខ្មែរប្រើក្លាយជា ឯកច្ឆាន្ទ សំដៅសេចក្ដីថា “ស្រេចលើខ្លួន,សេរី, អត្តាធីន” : មនុស្សឯកច្ឆាន្ទ ។
- ឯកជន ជនម្នាក់, មនុស្សម្នាក់ ។ ចំពោះតែខ្លួនមួយ :
- ការឯកជន ការចំពោះតែមនុស្សម្នាក់ៗ ។ ឯកជាតិ ជាតិមួយ, មួយជាតិ (កំណើតមួយ) ។
- ឯកទត្ត (--ទ័ត) អ្វីៗដែលគេត្រូវឲ្យចំពោះតែបុគ្គលម្នាក់ : របស់ឯកទត្ត ។
- ឯកទិដ្ឋិ ដែលមានទិដ្ឋិត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានសេចក្ដីយល់ឃើញត្រូវគ្នា ។
- ឯកទិន ថ្ងៃមួយ, មួយថ្ងៃ; ពាក្យសន្មតហៅសន្លឹកក្រដាសដែលមានចុះថ្ងៃខែ សម្រាប់មើលបានតែមួយថ្ងៃៗ ហើយត្រូវបើកបកសន្លឹកថ្ងៃដែលកន្លងផុតទៅនោះចោលចេញ ក្នុងមួយថ្ងៃមួយសន្លឹករៀងរាល់ថ្ងៃ ដើម្បីនឹងមើលថ្ងៃខែតៗគ្នាជាលំដាប់ទៅ : មើលឯកទិន, ទិញឯកទិន ។
- ឯកទិស ទិសមួយ, ទិសម្ខាង; ទិសឬផ្លូវដែលតម្រូវឲ្យអ្នកបើកបររថយន្តឬយានផ្សេងៗ ប្រកាន់យកបានតែម្ខាងៗ គឺថាបានតែទៅ ឯមកបញ្រ្ចាសមិនបាន ឬបានតែមក ។
- ឯកទុក្ខ ទុក្ខត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានទុក្ខត្រូវគ្នា ។
- ឯកទេស ភាគមួយ, ចំណែកមួយដែលត្រូវលើកឬទាញយកមកនិយាយផ្សេងៗដោយឡែក: និយាយដោយឯកទេស; ពិសេស, ប្លែក : វត្ថុឯកទេស ។
- ឯកធីតា កូនស្រីតែមួយ ។
- ឯកធ្យាស្រ័យ ឬ - ឯកជ្ឈាស័យ អធ្យាស្រ័យត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមានអធ្យាស្រ័យត្រូវគ្នា ។
- ឯកន័យ នៃមួយ; ដែលមានន័យតែមួយ, មានន័យត្រូវគ្នា : សេចក្ដីនេះជាឯកន័យ; ពាក្យទាំងនេះជាឯកន័យ ។
- ឯកនាម ឈ្មោះត្រូវគ្នា; អ្នកដែលមាននាមត្រូវគ្នា ។ ដែលរស់ដោយសារអាហារដូចគ្នា : សត្វលោកទាំងអស់ជាឯកនាម ព្រោះសុទ្ធតែរស់ដោយសារអាហារដូចគ្នា ។
- ឯកនិន្នាទ ដែលមានដំណើរគឹកកងឬកងរំពងតែមួយ, ដែលមានសូរសព្ទកងរំពងរួមគ្នាតែមួយ : សម្រែកហ៊ោឯកនិន្នាទ ។
- ឯកនេត្ត ឬ
- --នេត្រ ដូចគ្នានឹង ឯកចក្ខុ ។
- ឯកន្តសុខ ដែលសុទ្ធតែសុខ ។
- ឯកន្តបរមសុខ ដែលសុទ្ធតែសុខយ៉ាងក្រៃលែង ។
- ឯកបថ (--បត់) ផ្លូវឬគន្លងតែមួយ, ដែលមានផ្លូវឬគន្លងតែមួយ; ដែលមានផ្លូវឬលំអានត្រូវគ្នា ។
- ឯកបទ បទមួយ; ដែលមានបទតែមួយ ។
- ឯកបទិក ឬ - --បទី ផ្លូវជើង ។
- ឯកបុគ្គល ឬ - --បុរស បុគ្គលស្រួចឆ្នើម ឬបុរសប្រសើរផុត ។
- ឯកបុត្ត ឬ - --បុត្រ កូនប្រុសតែមួយ ។
- ឯកប្បហារ (--ក័ប-ប៉ៈហា) ឬ
- --ប្រហារ ប្រហារតែម្តង ។ ដំណើរព្រមគ្នា, ស្មើគ្នា : នាំគ្នាចូលចោមចាប់ជាឯកប្បហារ; រត់ខ្នាប់ជាឯកប្បហារ ។
- ឯកភក្តី (ជើង ដ, អ. ថ. --ភ័ក-ក្តី) សេចក្ដីស្រឡាញ់ស្មោះរួមចិត្តគំនិតគ្នាចំពោះទៅលើបុគ្គលម្នាក់; ដែលមានភក្តីចំពោះទៅលើបុគ្គលម្នាក់ : អាណាប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវមានចិត្តស្មោះស្ម័គ្រឯកភក្តីចំពោះព្រះបរមក្សត្រិយ៍របស់ខ្លួន (ប្រើជា ឯកភក្តិ ឬ --ភ័ក្តិ ក៏បាន, អ. ថ. --ភ័ក) ។
- ឯកភត្តិក ឬ
- --ភត្តិកៈ, ឯកភោជិន ឬ --ភោជី អ្នកដែលបរិភោគភោជនាហារក្នុងមួយថ្ងៃ (មួយថ្ងៃមួយយប់) តែម្តង; (ព. ពុ. ចំពោះអ្នកដែលបរិភោគមួយថ្ងៃម្តង ក្នុងវេលាពីព្រឹកទល់នឹងថ្ងៃត្រង់); បើស្ត្រីជា ឯកភត្តិកា ឬ ឯកភោជិនី ។
- ឯកភរិយា ភរិយាទីមួយ, ភរិយាធំ, ប្រពន្ធដើម (ហៅ ឯកបត្នី ក៏បាន) ។
- ឯកភាគ ចំណែកមួយ, មួយចំណែក ។
- ឯកភាព ឬ - ឰក--,
- ឰក្យ-- ភាពមួយ, ភាពត្រូវគ្នា; ដែលមានបែបបទ, សណ្តាប់ធ្នាប់, សម្លៀកបំពាក់, ឫកពា ត្រូវគ្នា : ប្រទេសឯកភាព, ស្រុកឯកភាព ។
- ឯកភោជន ភោជនតែមួយមុខ ។
- ឯកមគ្គ ឬ
- --មាគ៌ា ផ្លូវមួយ ។
- ឯកមតិ ឬ
- --ម័តិ គំនិតតែមួយ; អ្នកដែលមានគំនិតត្រូវគ្នា ។
- ឯកមាស មួយខែ ។
- ឯករត្តិ,
- --រាត្រី ឬ - ឰករាត្រី,
- ឰករាត្រ (--រាត) មួយយប់ ។
- ឯករស រសតែមួយ; ដែលមានរសត្រូវគ្នា : ទឹកមហាសមុទ្រជាឯករស; រិមុត្តិសុខជាឯករស ។
- ឯករាជ (អែក-កៈរាច) ស្តេចឯក; ដែលមានស្តេចសោយរាជ្យឬអ្នកគ្រប់គ្រងប្រទេសមួយមិនជាចំណុះប្រទេសណា ។
- ឯករាជ្យ (--រាច) ឬ - ឰក្យរាជ្យ
- រាជ្យឯក, រាជ្យនៃស្តេចឯក; ភាពនៃរដ្ឋឬប្រទេសដែលមានសិទ្ធិនិងសេរីភាពពេញបរិបូរ ក្នុងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងមិនមែនជាចំណុះនៃប្រទេសដទៃ : គ្រប់គ្រងឯករាជ្យ, ការពារឯករាជ្យ ។
- ឯករូប ដែលមានរូបដូចគ្នា ។
- ឯកលាភ លាភឯក; លាភចំពោះតែបុគ្គលម្នាក់ ឬលាភដែលត្រូវបានតែម្តងប៉ុណ្ណោះ ។
- ឯកវចនៈ (ព. វ.) ពាក្យប្រាប់ចំនួនតែមួយឬតែម្នាក់, ដូចជា តុមួយ, កៅអីមួយ, ក្មេងម្នាក់ ជាដើម (ព. ផ្ទ. ទ្វិវចនៈ, ពហុវចនៈ) ។
- ឯកវណ្ណ ឬ - --ព័ណ៌
- ព័ណ៌ឯក; ព័ណ៌តែមួយ; ដែលមានព័ណ៌ឬសម្បុរដូចគ្នា ។
- ឯកស័ក ស័កទីមួយ (នៃឆ្នាំ) : ឆ្នាំកុរឯកស័ក ។
- ឯកស័ក្តិ ឬ - ឰក-- ស័ក្តិស្មើគ្នា; ដែលមានស័ក្តិស្មើគ្នា : មន្រ្តីឯកស័ក្តិ ។
- ឯកសណ្ឋាន សណ្ឋានឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នាតែមួយបែប; សម្លៀកបំពាក់តែបែបមួយដែលគេតម្រូវឲ្យកងយោធាឬសិស្សសាលាជាដើមប្រើប្រាស់ជាកាតព្វកិច្ច : ស្លៀកពាក់ឯកសណ្ឋាន, ប្រើប្រាស់គ្រឿងប្រដាប់ជាឯកសណ្ឋាន; ដែលមានសណ្ឋានឬទ្រង់ទ្រាយដូចគ្នាតែមួយបែប : ខោអាវឯកសណ្ឋាន, សម្លៀកបំពាក់ឯកសណ្ឋាន ។
- ឯកសព្ទ សូរឮតែមួយដដែលៗ (ដូចយ៉ាងសូរសំឡេងចង្រិតនិងរៃជាដើម) ។
- ឯកសារ ដែលសុទ្ធតែខ្លឹម; ដែលមានខ្លឹមដូចគ្នា (បុរាណប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “សំបុត្រសន្យាសម្លាក់សំខាន់” ក៏មាន : សំបុត្រឯកសារ) ។
- ឯកសិទ្ធិ សិទ្ធិតែមួយ; អំណាចដោយឡែក; អត្ថប្រយោជន៍ដាច់មុខតែម្នាក់ឯង : បានទទួលឯកសិទ្ធិ, មានឯកសិទ្ធិ ។
- ឯកសេស សព្ទដែលលុបទុកឲ្យនៅសល់តែមួយ; ហៅ ឯកសេសន័យ ក៏បាន (ព. វ. សំ. បា.) ។
- ឯកអគ្គារហន្ត ឬ - ឯកអគ្គារហា (អែក-អ័ក-គារហន់ ឬ--រៈហា; បា. < ឯក + អគ្គ + អរហន្ត ឬ --អរហា) ព្រះអរហន្តប្រសើរឯក ឬព្រះអរហន្តប្រសើរបំផុត ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ និយាយពីបុគ្គល ១០ ប្រភេទដែលជនពុំត្រូវប្រទូស្តថា : ព្រះពុទ្ធព្រះបច្ចេក និងឯកអគ្គារហា អគ្គសាវកា និងមាតាបិតាផង ។ គ្រូនិងសាស្រ្តាចារ្យ និងទាយកឥតមោះហ្មង និងអ្នកទេស្នាផង កុំយង់ឃ្នងឆ្គងប្រមាថ ។ បុគ្គលទាំងដប់នេះគួរប្រាជ្ញរិះរេសម្អាត ត្រូវកុំបីប្រមាថ គួរឱហាតរៀនឲ្យចាំ ។ ថាមិនត្រូវប្រទូស្ត ឬរឹងរូសធ្វើឲ្យឆ្គាំ- ឆ្គងខុសក្រែងនឹងនាំ- ឲ្យបានទុក្ខឃើញទាន់ហន់ ។ល។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រើជា
- ឯកា,
- ឯកោ,
- ឯកំ (--ក័ង) ក៏បាន, ដូចជា : ឯកោ-ឯកានិងឯកំ កវីសម្រាំងតែងកាព្យា ដូចកាព្យថាឯកោរាជា ឯកាទេវីរដ្ឋឯកំ ។ ទាំងបីពាក្យនេះសុទ្ធតែឯកឥតមានចម្លែកឲ្យភ័ន្តភាំង ប្រើតាមជើងកាព្យចួនមិនគាំង ឯកោឯកំឬឯកា ។
- ឯកាធិបតី អធិបតីក្នុងប្រទេសមួយៗ; មន្រ្តីស័ក្តិធំដែលជាអធិបតីត្រួតត្រារាជការអាណាព្យាបាលក្នុងប្រទេសមួយៗ (ត្រូវនឹង បារ. រ៉េស៊ីដង់ត៍ ស៊ុប៉េរីយើរ Résident Supérieur) ។
- ឯកាធិបតីសភា ទីធ្វើការនៃឯកាធិបតី ។
- ឯកាធិបតេយ្យ ឬ - ឯកាធិបតៃយ (--ប៉ៈតៃ) មុខការ, មុខក្រសួង, នាទី, អំណាច នៃឯកាធិបតី ។
- ឯកាយនមគ្គ ឬ
- --មាគ៌ា (--យ៉ៈន៉ៈម័ក ឬ--មារ-គា) ផ្លូវឯក, ផ្លូវសម្រាប់បុគ្គលឯក, ផ្លូវទៅកាន់ព្រះនិញ្វន; ផ្លូវដែលទៅមកបានតែម្នាក់ៗ (ឥតមានអ្នកណាជូនឬកំដរអ្នកណាបានឡើយ) : ផ្លូវព្រះនិញ្វនជាឯកាយនមគ្គ; ការស្លាប់កើតជាឯកាយនមគ្គ (ព. ពុ.) ។
- ឯការម្មណ៍ អារម្មណ៍តែមួយ , អារម្មណ៍ដែលមូលស្លុងតែមួយ ។
- ឯកាសនិកង្គ (--សៈន៉ិក័ង-គៈ) ឈ្មោះធុតង្គមួយប្រភេទ, ក្នុងពួកធុតង្គ ១៣, មានលក្ខណៈឲ្យបរិភោគភោជនក្នុងមួយថ្ងៃបានតែក្នុងមួយបង្គុយ (ព. ពុ.) ។
- ឯកោទិភាព (បា. ឯក + ឧទិ + ភាវ) ភាពជាចិត្តខ្ពស់ឯក គឺសមាធិចិត្តក្នុងទុតិយជ្ឈាន (ព. ពុ.) ។ ល។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រាប់អំពីការផ្សំ ឯក-សព្ទ ជាមួយនឹងសព្ទដទៃបានតាមគួរដល់ការប្រកប : រីសព្ទជាឯក ផ្សំបានអនេក នឹងសព្ទដទៃ ស្រេចនឹងអ្នកប្រើ គេចេះប្រើលៃ ឲ្យតែប្រពៃ កុំឲ្យមានឆ្គង ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
No matching entries found!