-
ធាក់
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
or ធ័ក
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ធក; ធក្ក “បៀតបៀន; កម្ចាត់; ទម្លាយ”) លាតជើងរលាស់តម្រង់អ្វីៗ ឲ្យត្រូវនឹងបាតជើង : ធាក់មួយជើង ។
-
ធាង
( ន.នាមសព្ទ )
មែកឈើនីមួយៗដែលឥតខ្នែងឥតប្រគាប : ធាងដូង, ធាងត្នោត, ធាងចេក ។
-
ធាតុ
( ន.នាមសព្ទ )
[ធាត ]
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(“សភាវៈ ឬធម្មជាតិទ្រទ្រង់ខ្លួនឯង,...”) ដី, ទឹក, ភ្លើង, ខ្យល់អាកាស : ធាតុដី, ធាតុទឹក ។ល។ អាការៈក្នុងខ្លួន ដូចយ៉ាង សក់, ធ្មេញ, សាច់, ឈាម ជាដើម ក៏ហៅថា ធាតុ ។ មាស, ប្រាក់, ដែក, ។ល។ ក៏ហៅថា ធាតុ ។ ឆ្អឹងរបស់បុគ្គលដែលគេគួរគោរព ក៏ហៅថា
- ធាតុ ឬ ហៅថា អដិ្ឋធាតុ ។ មូលដើមរបស់តន្តិភាសាមានភាសាសំស្ក្រឹត, បាលីជាដើម ក៏ហៅថា ធាតុ, ដូចយ៉ាង ធរណី “ផែនដី” មកពី ធរ-ធាតុ “ទ្រទ្រង់”; កម្ម “អំពើ” មកពី ករ-ធាតុ “ធ្វើ” ។ល។ ប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. ធា-តុ ដូចជា
- ធាតុកថា (ធា-តុកៈថា) ន. (សំ. បា.) ឈ្មោះគម្ពីរព្រះអភិធម្មទី ៣ សម្ដែងអំពីធាតុផ្សេងៗ ។
- ធាតុចេតិយ (--ចេតិយ៉ៈ ឬ-ចែដី) ន. (បា.) ចេតិយដែលបញ្ចុះធាតុ, តាមសេចក្ដីក្នុងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាសំដៅចំពោះតែចេតិយដែលបញ្ចុះព្រះសារីរិកធាតុព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ ឬដែលបញ្ចុះធាតុព្រះអរហន្ត; មានន័យផ្សេងទៀតថា ទោះបីចេតិយដែលបញ្ចុះព្រះពុទ្ធរូបបាក់បែកក៏ហៅថា ធាតុចេតិយ ដែរ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចេតិយ ផង) ។ ធាតុនិធាន ន. (បា.) ការតម្កល់, ការបញ្ចុះធាតុ, បុណ្យបញ្ចុះធាតុ ។
- ធាតុប្បច្ចវេក្ខណៈ (ធាតុប-ប៉័ច-ចៈវ៉េក-ខៈណៈ) ន. (បា.--ណ) ការពិចារណានូវបច្ច័យ៤ មានចីវរប្បច្ច័យជាដើម ឲ្យឃើញថាគ្រាន់តែជាធាតុ ៤ ប៉ុណ្ណោះ : ធាតុប្បច្ចវេក្ខណៈ ជាករណីយកិច្ចរបស់បព្វជិត (ព. ពុ.) ។
- ធាតុវិជ្ជា ឬ ធាតុវិទ្យា ន. (បា. ធាតុ + វិជ្ជា; សំ. ធាតុ + វិទ្យា) ចំណេះខាងការប្រកបឬផ្សំធាតុគ្រប់យ៉ាងឲ្យកើតបានជាអ្វីមួយឡើង ឬឲ្យប្រើការប្លែកៗ បាន ។
- ធាតុវិភាគ (--វិភាក) ន. (សំ. បា.) ការញែកឬរំលែកធាតុ ។
- ធាតុអន្តរធាន (--អន់-តៈរ៉ៈធាន ឬ-អន់-ដ--) ន. (បា.) ការសាបសូន្យឬបាត់បង់នៃព្រះធាតុរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ។ មានសេចក្ដីតំណាលថា កាលណាសាសនារបស់ព្រះពុទ្ធរោយរៀវបាត់សូន្យទៅ ដោយហេតុមនុស្សលោភលន់អស់សេចក្ដីគោរពហើយ, កាលនោះព្រះសារីរិកធាតុរបស់ព្រះអង្គ ទោះបីប្រតិស្ឋាននៅក្នុងទីណាក៏ដោយ សុទ្ធសឹងតែអណ្ដែតត្រសែតឯងៗមកប្រជុំគ្នាទាំងអស់នៅត្រង់ពោធិព្រឹក្ស គឺកន្លែងដែលព្រះអង្គត្រាស់ដឹងជាដំបូង ហើយតេជោធាតុបណ្ដាលឡើងឯងឆេះប្រល័យព្រះសារីរិកធាតុទាំងអស់នោះ សុសសោះសូន្យអស់ទៅ ឥតមានសេសសល់ឡើយ, ត្រង់នេះឯងហើយហៅថា ធាតុអន្តរធាន; ហៅម្យ៉ាងទៀតថា ធាតុបរិនិព្វាន ក៏បាន (តាមមនោរថបូរណីអដ្ឋកថា) ។
-
ធាតុ --
(មើលក្នុងពាក្យ ធាតុ) ។
-
ធាត់
( គុ.គុនសព្ទ )
ទីទៃពីស្គម គឺមានសាច់ច្រើន : មនុស្សធាត់, ក្របីធាត់ ។
-
ធាត្រី
( ន.នាមសព្ទ )
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ធាត្រី ឬ ធាត្រេយី; ធាតី “ស្រីអ្នកទ្រទ្រង់, អ្នកថែរក្សាកូនក្មេង”) មេដោះ, ស្រីជាបងរក្សា ។
-
ធាន
( ប.បរិវារសព្ទ )
ពាក្យសម្រាប់និយាយផ្សំនឹងពាក្យ ធន : ធនធាន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នោះ) ។
-
ធានា
( ន.នាមសព្ទ )
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ធានា “ដំណើរទ្រទ្រង់...”) ដំណើរទទួលអះអាង, ទទួលរ៉ាប់រងលើខ្លួន ។ ប្រើតាមទម្លាប់ជា កិ. ឬ ន. ក៏បាន : ដំណើរនុ៎ះកុំឲ្យអ្នកព្រួយ ចាំខ្ញុំធានាជូនអ្នក; បានជាខ្ញុំហ៊ានឲ្យព្រោះមានធានាដោយមាំមួន; អ្នកណាជាអ្នកធានាឲ្យគាត់ ?; មានសំបុត្រធានា ឬទេ ?
-
ធានី
( ន.នាមសព្ទ )
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
នគរ, ក្រុង; ខេត្ត, ស្រុក; ច្រើនប្រើជា រាជធានី ក្រុងដែលមានក្សត្រទ្រង់រាជ្យគង់នៅជាប្រធាន ។ បើប្រទេសដែលឥតក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ ហៅថា រដ្ឋធានី ។ ពាក្យនេះជាវេវចនៈនឹងពាក្យ ឋានីយ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នោះផង) ។
-
ធារ
( ន.នាមសព្ទ )
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ធារ “ទ, សំណុំ, ដំណើរហូរចុះ”) ពំនូកស្រូវ, អង្ករឬគ្រាប់អ្វីៗ ដែលចាក់បង្ហូរគរទុក : ធារស្រូវ, ធារទឹក; ចាក់ធារ ។ ការទ្រទ្រង់, ទប់ទល់, ធន់ទ្រាំ, ឋិតនៅ : មើលទៅប្រហែលជាមិនធារទេដឹង (ព. សា.) ។
<< Prev 1 2 3 4 5 6 ... 16 Next >>
