-
សកវាទ៍
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈកៈវ៉ា]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(សកវាទ “វាទៈរបស់ខ្លួន, ពំនោលខាងខ្លួន”; ស្វក + វាទ) សម្ដីខាងចំណែកខ្លួន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សកវាទី ផង) ។ ខ្មែរប្រើពាក្យ សកវាទ៍ នេះជាឈ្មោះបទចម្រៀងឆ្លើយឆ្លងមានចេញពាក្យផ្តើមថា សៈ កៈ វ៉ា ជាដរាប, សម្រាប់ច្រៀងក្នុងព្រះរាជពិធីចុះផែនៅថ្ងៃ ១៤, ១៥ កើតនិងថ្ងែ ១ រោច ខែកត្ដិក ក្នុងវេលាយប់ : ច្រៀងសកវាទ៍, បទសកវាទ៍ (សរសេរជា សកវាទ៍ ក៏បាន, អ. ថ. សៈកៈវ៉ា ដែរ) ។
-
សកអំពៅ
( ន.នាមសព្ទ )
( ព. ប្រ.ពាក្យប្រៀប ( ពាក្យប្រើចំពោះ ) )
សសរឈើដែលចាំងជាជ្រុងៗ (ស្រដៀងនឹងដើមអំពៅដែលលួសសកសំបកហើយ), សសរមិនលុបជ្រុង : សសរសកអំពៅ ។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សសរ>សសរ ទៀតផង) ។
-
សកាយទិដ្ឋិ
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈកាយ៉ៈទិត-ឋិ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
ទិដ្ឋិដែលប្រកាន់ថាបញ្ចក្ខន្ធជារបស់ផងខ្លួន : សកាយទិដ្ឋិនេះជាសំយោជនធម៌ថ្នាក់ទាប សោតាបន្នបុគ្គលលះទិដ្ឋិនេះបាន ឥតមានការប្រែប្រួលឡើយ (ព. ពុ.) ។
-
សកាយនិរុត្តិ
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈកាយ៉ៈ និរុត-តិ ឬ--និរុត]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(--និរុក្តិ) និរុត្តិរបស់ខ្លួន, និរុត្តិរៀងខ្លួន គឺភាសាសម្ដីរបស់មនុស្សរាល់ជាតិក្នុងសកលលោក ដែលមានសូរសព្ទផ្សេងគ្នា ថាអ្វី ហៅអ្វីផ្សេងៗពីគ្នា; ទោះបីសម្ដីនោះជាសំស្រ្តឹតឬជាបាលីដែលមានអត្ថន័យត្រូវគ្នាតែមួយ ក៏អានឮសូរសព្ទផ្សេងគ្នាខ្លះៗដែរ, ដូចជាបាលីថា បញ្ច “ប្រាំ” នេះ ជនជាតិខ្លះអានថា បុ័ញ-ចៈ, ខ្លះថា បុ័ន-ចៈ, ខ្លះថា បុ័ញ-ចឺៈ, ខ្លះថា ប៉េញ-សៈ, ខ្លះថា ប៉ោញ-ចៀៈ, ខ្លះថា ប៉ោងចៀៈ, យ៉ាងនេះហៅថា សកាយនិរុត្តិ ឬ សកនិរុត្តិ ក៏បាន ព្រោះអានតាមដំណើរអណ្តាតដែលរលាស់ថាកើតរៀងរាល់ខ្លួននៃជនជាតិនីមួយៗក្នុងសកលលោក ។ ក្នុងវិនយបិដកខុទ្ទកវត្ថុក្ខន្ធក មានចែងថា ព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធទ្រង់អនុញ្ញាតថា ឲ្យភិក្ខុទាំងឡាយអានបាលីពុទ្ធវចនៈតាមសកាយនិរុត្តិចុះ (ព្រោះព្រះអង្គជ្រាបច្បាស់ថា នឹងបង្គាប់ឬដាក់កម្រិតឬក៏បង្ខំពួកភិក្ខុ ដែលមានជាតិផ្សេងៗគ្នារាល់ប្រទេសឲ្យអានបាលីពុទ្ធវចនៈថាឲ្យមានសំឡេង ត្រូវគ្នាតែបែបមួយពុំកើតឡើយ ដ្បិតមានការកម្រើកអណ្តាតរលាស់ថាចេញវចីភេទឮផ្សេងគ្នា តាមធម្មតារបស់មនុស្សរាល់ជាតិក្នុងលោកទាំងមូល) ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) និរុត្តិ>និរុត្តិ ទៀតផង ។
-
សកុណជាតិ
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈកុ-ណៈជាត]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឝកុន--) ជាតិបក្សី, បក្សីទួទៅ : ហ្វូងសកុណជាតិ ។
-
សកុណណ្ឌ
( ន.នាមសព្ទ )
[សៈកុ-ណន់]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(<សកុណ “បក្សី” + អណ្ឌ “ស៊ុត”; ឝកុន + អណ្ឌ > ឝ កុនាណ្ឌុ) ពងសត្វស្លាប, ស៊ុតបក្សី (ព. ខ្ព. ឬ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ព្រះពុទ្ធត្រាសថា រាជបុត្រា ព្រះនាមពោធី ពុំមានបុត្រសោះ ព្រោះកម្មអំពី ជាតិមុនដែលស៊ី សកុណណ្ឌនាកោះ ។ (រឿងព្រះអង្គម្ចាស់ពោធិរាជ ព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទពិម្ពិសារ) ។
-
សក់
( ន.នាមសព្ទ )
អាការៈមួយប្រភេទ ជាសរសៃល្អិតៗដុះលើក្បាលមនុស្សឬលើក្បាលសត្វពួកខ្លះ : កាត់សក់, សិតសក់,បួងសក់, កោរសក់; សក់សេះ ។
- សក់ក រោមរឹងសរសៃថ្លោសៗ ដុះលើដងកសេះ (ទីទៃពីសក់ក្បាលនិងសក់ស្វាយរបស់វាយ) ។
- សក់កណ្តាញ់ សក់ដែលក្រញាញ់ចាក់ស្រែះ ជាប់បេះមិនចេញដូចគេព្រលាំងជ័រ ។
- សក់ក្រញាញ់ សក់រួញរេញមិនរាប ។
- សក់គោលិទ្ធ (ព. ប្រ.) សក់បាក់ក្រាបរាបលើសាច់ក្បាលវៀចប៉ាន់ប៉ែវដោយអន្លើ ។
- សក់ពោត (ព. ប្រ.) សរសៃល្អិតៗ ទន់ល្មៃដែលកើតមាននៅខាងចុងផ្លែពោត មានសណ្ឋានស្រដៀងនឹងសរសៃសក់ ។
- សក់ព្រៃ សក់កំណើតដែលដុះលើក្បាលកូនខ្ចីតាំងពីនៅក្នុងផ្ទៃមាតាមក : មង្គលកោរសក់ព្រៃ ។
- សក់រួញអង្គាដី (ព. ប្រ.) សក់ស្លូតដែលរួញរមួលខ្ពស់ខ្លះទាបខ្លះ ។
- សក់ស្លូត (ព. ប្រ.) សក់មិនរួញមិនក្រញាញ់ មិនរបះរបើង ។ល។
-
សក់កន្ទុយ
( ន.នាមសព្ទ )
សរសៃឬរោមវែងៗ មានសណ្ឋានដូចសរសៃសក់, ដែលដុះនៅចុងដងកន្ទុយនៃសត្វចតុប្បាទប្រភេទខ្លះដូច គោ, ក្របី, សេះនិងចាមរីជាដើម : សក់កន្ទុយគោ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) វាលៈ ផង) ។
-
សក់ក័ន្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[--កាន់ ]
or សក់កាន្ត
ការកាត់សក់ ។ សៀមសរសេរជា ឝកក័ន្ត (សុក-កាន់), ឝក (សុក) “សក់” ជាពាក្យខ្មែរ + ក័ន្ត < បា. កន្ត, សំ. កាន្ត “កាត់” = កាត់សក់ សំដៅសេចក្ដីថា “កាត់ជុក ឬកាត់កំប៉ោយ”; លុះចំណេរតមកប្រើក្លាយជា សុក័ន្ត ឬ សុកាន្ត “កាត់ដោយប្រពៃ” ជួនប្រើជា សោក័ន្ត ឬ សោកាន្ត ក៏មាន, សំដៅសេចក្ដីថា “ការកាត់ជុក ឬការកាត់កំប៉ោយ” ដែរ, ហៅថា កេសាក័ន្ត ក៏មាន, ហៅចំពោះតែការកាត់ជុកព្រះរាជកុមារឬព្រះរាជកុមារី ក្នុងព្រះរាជពិធី, ពាក្យធម្មតាហៅ កោរជុក, រាប់ជាការមង្គលមួយប្រភេទ សម្រាប់ប្រទេសខ្មែរ ។
-
សក់សេះ
( ន.នាមសព្ទ )
( ព. ប្រ.ពាក្យប្រៀប ( ពាក្យប្រើចំពោះ ) )
ឈ្មោះប្រទាលមួយប្រភេទ (ពួកទាល់, ពួកធ្មៅ) មានផ្កាចេញជាសរសៃល្អិតៗ វែងៗ បែកសាងញ៉ាង (ស្រដៀងនឹងសក់សេះ), មើមប្រើធ្វើជាម្សៅសម្រាប់ធ្វើនំបាន : នំម្សៅសក់សេះ ។ ឈ្មោះស្មៅមួយប្រភេទផ្កាបែកចេញជាសរសៃល្អិតៗវែងរីកសាងញ៉ាង (ស្រដៀងនឹងសក់សេះ) : ស្មៅសក់សេះ (អ្នកស្រុកខ្លះហៅ ស្មៅសាងញ៉ាង) ។
<< Prev 1 2 3 4 5 6 ... 20 Next >>
