Khmer Dictionary: ឫ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary

ឫសដូងបាត ( ន.នាមសព្ទ )
ភគន្ទររោគ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឫសដូង) ។
ឫសភ ( គុ.គុនសព្ទ ) [រឹ-សុប ឬ រឹ-សៈភៈ] or #NAME? ( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ឫឞភ; ឧសភ) ប្រសើរ, ខ្ពង់ខ្ពស់, ជាចម្បង ។ ន. គោឈ្មោល; សត្វឈ្មោលជាចម្បង;... ឈ្មោះរាសីទី ២ នៃសុរិយគតិមាន ៣១ ថ្ងៃ (ត្រូវគ្នានឹងខែម៉េបារាំងសែស); ហៅ
- ឫសភរាសី ឬ - ឧសភ-- ក៏បាន, ហៅក្លាយជា ព្រឹសភៈ ឬ ព្រឹសភរាសី ក៏មាន; សព្វថ្ងៃនេះ ខ្មែរប្រើជាខែទី ៥ ខាងសុរិយគតិ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) រាសី ផង) ។
ឫសី ( ន.នាមសព្ទ ) [រឹ-សី ] ( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ឫឞិ; ឥសិ “អ្នកស្វែងសីលាទិគុណ, អ្នកស្វែងសីលធម៌”) អ្នកបួស, ឥសី, តាបស; កវីអ្នកតែងវេទ, តែងមន្ត; អ្នកប្រាជ្ញ ។ ខាងពុទ្ធសាសនាហៅ ព្រះពុទ្ធ, ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ, ព្រះអរហន្តថា ឫសី ឬឥសី ដែរ ព្រោះពុទ្ធាទិបណ្ឌិតទាំងនោះជាអ្នកស្វែងគុណធម៌ មានសីលគុណជាដើម ។
- ឫសីកូល (សំ. ឫឞិកុល) ត្រកូលឬវង្សអ្នកប្រាជ្ញ ។ល។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឥសី ផង) ។
ឫសីប្លែងសារ ( ន.នាមសព្ទ ) or ឥសីប្លែងសារ
ឈ្មោះវិធីសរសេរសំបុត្រប្លែងរបៀបអក្សរបំបាំងសេចក្ដី, ជាចំណេះរបស់ខ្មែរក្នុងបុរាណសម័យ, មានច្រើនបែប; មុនដំបូងត្រូវសរសេរសេចក្ដីឲ្យច្បាស់លាស់តាមធម្មតាសិន, ត្រូវប្រើបានចំពោះតែឃ្លារបះខ្លីៗឲ្យល្មមរាប់អក្សរស្រង់បានងាយ, រួចហើយ ត្រូវរាប់អក្សរបណ្ដោយពីដើមទៅចុង ដកយកមួយតួម្ដងៗ តាមកំណត់ចំនួនមកសរសេររៀបរៀង, ស្រៈបាំងឈើ និងលេខ និងសូន្យ (០) ក៏រាប់យកជាអក្សរមួយតួៗដែរ តែវិសជ៌នីយមិនរាប់, រួចដាក់លេខត្រង់ខាងដើមឃ្លារបះថា “២ ឬ ៣, ៤, ៥” ជាដើម ជាសញ្ញាឲ្យអ្នកទទួលសំបុត្រនោះ អាចស្រង់អក្សរសរសេររៀបរៀងយកសេចក្ដីបានដោយងាយ ។ កាលដែលរាប់ដកអក្សរប្លែងបំបាំងសេចក្ដីហៅថា ដក, ដល់រាប់អក្សរស្រង់ឲ្យឃើញជាសេចក្ដីវិញ ហៅថា ស្រង់; ដក-ស្រង់ មានចំនួនស្មើគ្នាក៏មាន ខុសគ្នាក៏មាន, ដែលមានចំនួនខុសគ្នា បើចង់ប្រើផ្លាស់ប្ដូរយកបែបដកជាស្រង់ ឬបែបស្រង់ជាដកក៏បាន ។ ដក ៣ ស្រង់ ៣ ដូចជា : ល្អក្រចិមិយូត្តនរ > ចិត្តល្អមិនក្រយូរ (មាន ៨ អក្សរ), កាលដែលដក ត្រូវរាប់ពី ចិ ដល់ ល្អ ដក ល្អ, ពី មិ ដល់ ក្រ ដក ក្រ, ... ពី ល្អ ដល់ ន ដក ន, ពី ក្រ ដល់ រ ដក រ, ត្រូវរាប់ដកបន្តគ្នា ៨ សាឲ្យទាល់តែគ្រប់ទាំង ៨ អក្សរឥតមានផ្ទួន (បើមានផ្ទួនលើតួដដែលណាមួយ ទុកជាខុស); ដល់វេលាស្រង់ក៏ដូចគ្នា, ត្រូវរាប់ពី ល្អ ដល់ ចិ ស្រង់ ចិ,... ពី ត្ត ដល់ រ ស្រង់ រ ។ ដក ២ ស្រង់ ៤ ដូចជា : ចះនច‍ េមិឈ្នះង់ > ចេះមិនឈ្នះចង់ (មាន ៧ អក្សរ), ឬ ដក ៤ ស្រង់ ២ ជា នឈ្នេះចះចមិង់ ក៏បាន, បើចង់ ដក ៣ ស្រង់ ៥ ឬ ដក ៥ ស្រង់ ៣ វិញក៏បាន ។ ដក ៣ ស្រង់ ៩ ដូចជា : ពីក់រខ្លួក្រេជាស់អំអាល្អបន > អំពើអាក្រក់ល្អជារបស់ខ្លួន (មាន ១៣ អក្សរ ) ។ ដក ៤ ស្រង់ ៧ ដូចជា : ង់ល្ងេបសទីខ្មាចេះ > ខ្មាសល្ងង់ទើបចេះ (មាន ៩ អក្សរ) ។ ដក ៧ ស្រង់ ៧ ដូចជា : ប្រាលខ្ញុំតេ ៥ អាក់សិខ្ចីរៀឲ្យ ០ ណិ ១ ន > អាណិតឲ្យខ្ញុំខ្ចីប្រាក់១៥០ រៀលសិន (មាន ១៦ អក្សររាប់ទាំងសូន្យផង) ។ វណ្ណយុត្តដែលប្រើដាច់ដោយខ្លួនពីតួអក្សរ ដូចជា ?; ! ជាដើម ក៏ត្រូវរាប់យកជាអក្សរមួយតួៗដែរ; បើត្រូវការសរសេរថា ទៅមុនចុះ កុំចាំខ្ញុំ ! ត្រូវសរសេរជា ៧ នខ្ញុំមុចាំទៅកុំចេះ ! (គឺប្រាប់ថាឲ្យសង់ ៧); ឬសរសេរជា ៤ ចាំចុះមុេខ្ញុំកុំនទៅ ! ក៏បាន (គឺប្រាប់ថាឲ្យស្រង់ ៤); លេខដែលបង់ខាងដើមឃ្លារបះ បើដាក់ក្នុងវង់ក្រចកជា (៧) ឬ (៤) ដូច្នេះក៏បាន ។
ឫសីផ្សំស្រេច ( ន.នាមសព្ទ ) or ឥសីផ្សំស្រេច ( ស.សៀម ( ភាសាសៀម ) )
ឈ្មោះឈើមួយប្រភេទ ស្លឹកឆែកៗ មានព័ណ៌ផ្សេងៗច្រើនបែប, ប្រើធ្វើជាថ្នាំរំងាប់រោគ ។
ឫស្ដី ( ន.នាមសព្ទ ) [រឹស-ស្ដី, ជើង ដ ] ( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឫឞ្តិ) ដាវ; ក្រប៊ី; លំពែង (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។
ឫស្យា ( ន.នាមសព្ទ ) [រឹស-ស្យ៉ា ] ( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឦឞ៌្យា, ឦរ្យា; បា. ឥស្សា) សេចក្ដីច្រណែន; សេចក្ដីឈ្នានីស ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. “ច្រណែន; ឈ្នានីស” ក៏បាន : កុំឫស្យាគេ (បុ. សរ. រឹស្យា ក៏មាន) ។
ឫស្សី ( ន.នាមសព្ទ ) [រឹស-សី]
តចសារជាតិមួយប្រភេទ ដុះទំពាំងបែកចេញជាគុម្ព ដើមមានថ្នាំង, មានច្រើនប្រភេទ : ឫស្សីស្រុក, ឫស្សីព្រៃ, ឫស្សីរលៀក, --ត្រាច់, --ឃ្លៃ, --ថ្ង, --ទ្រនំមាន់,... (និយាយថា រសី ក៏មានខ្លះ) ។