Khmer Dictionary: ឧបសគ្គ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ក្លៀវក្លា
( គុ.គុនសព្ទ, កិ. វិ.កិរិយាវិសេសនៈ ឬ កិរិយាវិសេសន៏ )
ដែលអង់អាច, ក្លាហាន, មោះមុត, មិនរួញរា ដែលសម្ដែងកិរិយាដាច់ខាតពេញចិត្តជាមួយនឹង ឧបសគ្គដោយឥតខ្លាចរអា ។
-
ទាស់ទាក់
( គុ.គុនសព្ទ, កិ. វិ.កិរិយាវិសេសនៈ ឬ កិរិយាវិសេសន៏ )
អាក់ខាន, មានឧបសគ្គ, ទើមិនសម្រេចប្រយោជន៍, ទៅមិនដល់ដោយមានអ្វីរំខាន, រាំងស្ទះ ។
-
បុព្វ
( គុ.គុនសព្ទ )
[បុប-ពៈ]
(បូវ៌) មុន, ខាងដើម, ពីមុន ។ សព្ទនេះប្រើរៀងខាងដើមសព្ទដទៃឲ្យជាបទសមាសដូចជា បុព្វកថា (បុប-ពៈកៈ--) ន. (បា.) ពាក្យនិយាយខាងដើមសៀវភៅ, ពាក្យផ្ដើមជាដំបូង, អារម្ភកថា, អារម្ភបទនៃសៀវភៅ ។
- បុព្វកម្ម (បុប-ពៈ-ក័ម) ន. (បា.; សំ. បូវ៌កម៌ន៑) អំពើពីមុន, អំពើពីព្រេងនាយ, អំពើចាស់ គឺបុណ្យក្ដីបាបក្ដីដែលគេបានធ្វើពីជាតិមុនមកជាប់ជាស្នាមចិត្តតាមឲ្យផលក្នុងជាតិតៗមក ឬក្នុងជាតិនេះ ។
- បុព្វករណ៍ (បុប-ពៈ-ក) ន. (បា. បុព្វករណ; សំ. បូវ៌ករណ) ការរាយរងដែលត្រូវចាប់ធ្វើមុនដើម្បីនឹងសម្រួលការធំឲ្យស្រួលឬឲ្យចុះរបៀប ។
- បុព្វការី (បុប-ពៈការ៉ី) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ការិន៑) អ្នកដែលបានធ្វើឧបការៈមុន គឺអ្នកដែលបានធ្វើសេចក្ដីទំនុកបម្រុងផ្ចុងផ្ដើមរួចមកហើយ : មាតាបិតា ជាបុព្វការីរបស់កូន; គ្រូជាបុព្វការីរបស់សិស្ស; ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបុព្វការីរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន; ព្រះមហាក្សត្រជាបុព្វការីរបស់ប្រជាជន ព្រោះទ្រង់បានចាត់កិច្ចការគ្រប់គ្រងរក្សាប្រទេសរបស់ព្រះអង្គ ឲ្យអស់ប្រជាជនបានសេចក្ដីសុខស្រួល ។ល។ បើស្ត្រើជា បុព្វការិនី ។
- បុព្វកិច្ច (បុប-ពៈកិច) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ក្ឫត្យ) ការរវល់រាយរងដែលត្រូវចាប់ធ្វើមុន ដើម្បីនឹងសម្រួលការធំឲ្យចុះរបៀប ។ វេវ. បុព្វករណ៍ ។
- បុព្វក្រឹត្យ (បុប-ពៈក្រឹត) ន. (បា. សំ. ក្ល.) ដូចគ្នានឹង បុព្វកិច្ច ។
- បុព្វចរិត (បុប-ពៈចៈ-រ៉ិត) ន. (បា.) ចរិតដើម គឺអំពើដែលបុគ្គលធ្លាប់ប្រព្រឹត្តពីក្នុងជាតិមុន ជាប់ជាស្នាមជាលំអានមកដល់ជាតិនេះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចរិត ផង) ។
- បុព្វចរិយា (បុប-ពៈ-ចៈរ៉ិយ៉ា) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ចយា) ចរិយាដើម គឺការប្រព្រឹត្ត, សំណាង ឬមារយាទ, ទម្លាប់, សណ្ដាប់ធ្នាប់, ដែលបុគ្គលធ្លាប់បានប្រព្រឹត្តពីជាតិមុនៗ មកជាប់ជាស្នាមតាមមកដល់ជាតិនេះ ។
- បុព្វណ្ហកាល (បុប-ព័ន-ហៈ--) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ាណ្ហកាល) ដូចគ្នានឹង បុព្វណ្ហសម័យ ។
- បុព្វណ្ហសម័យ (បុប-ព័ន-ហៈសៈម៉ៃ) ន. (បា.--សមយ; សំ. បូវ៌ាណ្ហសមយ) សម័យជាខាងដើមនៃថ្ងៃ (ក្រោយបន្ទាប់បច្ចូសសម័យ) គឺវេលាព្រះអាទិត្យរះ (ពេលថ្ងៃរះ) ។
- បុព្វទេព ឬ - បុព្វទេវតា (បុប-ពៈ ទេប ឬ--ទេវៈដា) ន. (បា. បុព្វទេវ ឬ បុព្វទេវតា) ទេវតាដើម ឬ ទេវតាមុន (មាតាបិតា); មាតាបិតាបានជាហៅថា បុព្វទេព ព្រោះមានចិត្តមេត្តាប្រណីរីករាយស្មោះស្មើរកកូនប្រហែលដូចចិត្តរបស់ទេវតា...។ ពួកអសុរក៏ហៅ បុព្វទេព ដែរ ព្រោះកាលពីដើមអសុរធ្លាប់នៅក្នុងឋានត្រៃត្រិង្សមុនព្រះឥន្ទ្រនិងពួកទេវតាអ្នកត្រៃត្រិង្ស ។
- បុព្វទេវតា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បុព្វទេព) ។
- បុព្វនិមិត្ត ឬ - បូព៌និមិត្ត (បុប-ពៈនិមិត ឬ បូ--) ន. (បា. បុព្វ--; សំ. បូវ៌--) ហេតុភេទ, គ្រឿងសម្គាល់ដែលនាំបណ្ដាលឲ្យឃើញមុន (អាភេទ, ផ្នួល ឬ ប្រផ្នួល) ។
- បុព្វនិវាស (បុប-ពៈ--) ន. (បា.; សំ. បូវ៌និវាស) ផ្ទះ, ភូមិ, លំនៅដែលធ្លាប់នៅពីដើម (ផ្ទះ, ភូមិ, លំនៅចាស់) ។
- បុព្វន្នជាតិ (បុប-ព័ន-នៈជាត) ន. (បា. < បុព្វ “មុន” + អន្ន “វត្ថុសម្រាប់ស៊ី”+ ជាតិ “កំណើត”; សំ. < បូវ៌ + --) ពូជធារឬស្បៀងដែលគេត្រូវបរិភោគមុន បានខាងឯធញ្ញជាតិមានស្រូវខ្សាយជាដើម ដែលជារបស់ត្រូវគេបរិភោគមុន (ស្បៀងសម្រាប់ស៊ីមុន) ។ ព. ផ្ទ. អបរន្នជាតិ ។
- បុព្វបទ (បុប-ពៈបត់) ន. (បា.; សំ. បូវ៌បទ “បទដើម”) និបាតសព្ទ ឬអក្សរដែលដាក់ផ្ជាប់ពីខាងដើមនៃសព្ទឯទៀត, ជាជំនួយសព្ទនុះឲ្យមានសេចក្ដីប្រាដកដោយឡែក ឬបំបែរសេចក្ដីឲ្យឃ្លាតផ្សេងពីប្រក្រតីដើម; ខាងភាសាសំស្ក្រឹតនិងបាលី ដូចជា ឧប “ជិត, បន្ទាប់, រង” + រាជ “ស្ដេច” > ឧបរាជ “ស្ដេចបន្ទាប់ គឺស្ដេចទី២បន្ទាប់ស្ដេចទ្រង់រាជ្យ”; បរា “សោះសូន្យ;...” + ជយ “ជម្នះ” > បរាជយ “ការចាញ់, ដំណើរចាញ់គេ”; ឧប និង បរា ហៅថា បុព្វបទ ។ល។ ខាងភាសាខ្មែរយើង ច្រើនប្រើតួអក្សរជា បុព្វបទ, ប្រើមួយតួក៏មាន ពីរតួក៏មាន, ដូចជា ទាស់ទែង, ទ្រេតទ្រោត ដាក់អក្សរ ទ(បុព្វបទ) ថែមមកជា ទទាស់ទទែង; ទទ្រេតទទ្រោត; ខូច, ឈប់, ដុះ, ធូរ, បោល ដាក់អក្សរ ប-ង, ប-ញ, ប-ណ, ប-ន, បំ (បុព្វបទ) ថែមមកជា បង្ខូច, បញ្ឈប់, បណ្ដុះ, បន្ធូរ, បំបោស; បុព្វបទទាំងនេះបំបែកសេចក្ដីរបស់សព្ទឲ្យឃ្លាតប្លែកពីប្រក្រតីដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងនោះ និង អព្ភាស ទៀតផង) ។ល។
- បុព្វបយោគ ឬ - បុព្វប្រយោគ (បុប-ពៈប៉ៈយោក ឬ --ប្រៈ--) ន. (បា. បុព្វប្បយោគ; សំ. បូវ៌ប្រយោគ) សេចក្ដីព្យាយាមដើម គឺព្យាយាមដែលផ្ដើមនឹងធ្វើធ្វើអំពើ, នឹងចាត់ការឬធ្វើការអ្វីៗ ។
- បុព្វបុរស (បុប-ពៈបុរ៉ស់) ន. (បា. ក្ល.; បា. បុព្វបុរិស; សំ. បូវ៌បុរុឞ) បុរសជាខាងដើមវង្ស ។ ពួកញាតិទាំងអស់ ទោះប្រុសក្ដីស្រីក្ដីដែលទៅកាន់បរលោកហើយរាប់តាំងពីជីដូន ជីតា ទួត លួត លា ឡើងទៅហៅថា បុព្វបុរស (ដូនតា ឬ ពួកដូនតា) ។
- បុព្វបេតពលី (បុប-ពៈប៉េតៈពៈលី) ន. (បា. បុព្វប្បេតពលិ; សំ. បូវ៌ប្រេតពលិ) ការធ្វើពលិការចំពោះបុព្វប្រេត; តាមលទ្ធិខាងពុទ្ធសាសនា ប្រើវិធីធ្វើទក្ខិណានុប្បទានឧទ្ទិសចំណែកបុណ្យជូនទៅ; លទ្ធិខ្លះក្រៅពីពុទ្ធសាសនា ប្រើវិធីសែនព្រេនជូន ។
- បុព្វប្រេត (ត. ទ. បុប-ពៈ ប្រែត) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វប្បេត; សំ. បូវ៌ប្រេត មកអំពី បុព្វ ឬ បូវ៌ + ប ឬ ប្រ + ឥ > ឯ + ត) អ្នកដែលទៅកាន់បរលោកហើយ គឺអ្នកដែលធ្វើមរណកាលទៅកាន់ភពខាងមុខហើយ (ញាតិដែលស្លាប់បាត់ទៅហើយ) : ធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសផលជូនទៅបុព្វប្រេត ។
- បុព្វភាគ (បុប-ពៈភាក) ន. (បា.; សំ. បូវ៌--) ចំណែកខាងដើម ឬប៉ែកខាងដើម ។ ព. ផ្ទ. បច្ឆិមភាគ ។
- បុព្វភាគបដិបត្តិ ឬ - --ប្រតិបត្តិ (បុប-ពៈភាគៈប៉ៈដិប័ត ឬ--ប្រៈតិប័ត) (បា. បុព្វភាគប្បដិបត្តិ; សំ . បូវ៌ភាគប្រតិបត្តិ) ប្រតិបត្តិជាចំណែកខាងដើម គឺការប្រព្រឹត្តកាន់សីលឲ្យបរិសុទ្ធ និងការគោរពកោតក្រែងបូជាចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព មានមាតាបិតាជាដើម (ហៅថា បុព្វភាគបដិបទា ឬ បុព្វភាគប្រតិប័ទ ដូច្នេះវិញក៏បាន) ។
- បុព្វភាគបដិបទា ឬ - --ប្រតិប័ទ (បុប-ពៈភាគៈប៉ៈដិប៉ៈទា ឬ--ប្រៈតិប័ត) ន. (បា. បុព្វភាគប្បដិបទា; សំ. បូវ៌ភាគប្រតិបទ៑) ដូចគ្នានឹង បុព្វភាគបដិបត្តិ ។
- បុព្វយោគ (បុប-ពៈ-យោក) ការប្រកបក្នុងខាងដើម, ព្យាយាមក្នុងកាលមុន ។ សព្វថ្ងៃប្រើសំដៅយកពាក្យផ្ដើមរបស់អ្នកនិពន្ធ នៅខាងដើមនៃសៀវភៅ ឬលំនាំសេចក្ដី ដែលផ្ដើមឡើងជាដំបូង ក្នុងការតែងសេចក្ដីរបស់សិស្ស ។ ហៅ និទាន ឬ និទានកថា ក៏បាន ។
- បុព្វលាភ (បុប-ពៈលាប) ន. (បា.) ការបានក្នុងកាលមុន, លាភខាងដើម, លាភដំបូង ។ រង្វាន់លើកទឹកចិត្ត ។
- បុព្វវិទេហៈ ឬ - បុព្វវិទេហទ្វីប (បុប-ពៈ--) ន. (បា. “ទ្វីបរបស់ពួកមនុស្សអ្នកវិទេហៈ នៅទិសខាងកើត”) ឈ្មោះទ្វីបធំមួយ រាប់បញ្ចូលក្នុងមហាទ្វីបទាំង ៤ (តាមភូមិសាស្ត្របុរាណ); ខ្មែរយើងហៅថា បូព៌វិទេហទ្វីប (អ. ថ. បូវិទេហៈទ្វីប) ។
- បុព្វសិទ្ធិ (បុប-ពៈសិត) ន. (បា.) ផលប្រយោជន៍ឬអំណាចពិសេសដែលវរជនខ្លះត្រូវបានត្រូវមានតាមមុខតំណែង : ប្រធានរដ្ឋសភា ត្រូវទទួលបុព្វសិទ្ធិ ជាតំណាងប្រមុខរដ្ឋ ក្នុងកាលខ្លះដែលប្រមុខរដ្ឋមានធុរៈ ។
- បុព្វហេតុ (បុប-ពៈហែត) ន. (បា.) ហេតុដើម, ដំណើរដើម គឺហេតុឬដំណើរដែលបណ្ដាលឡើងជាមុន ឬដែលផ្ដើមឡើងជាមុន ។
- បុព្វាចារ្យ (បុប-ពាចា) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វាចរិយ; សំ. បូវ៌ + អាចាយ៌ > បូវ៌ាចាយ៌) អាចារ្យមុន, គ្រូដើម គឺមាតាបិតា ។ មាតាបិតាបានជាហៅថា បុព្វាចារ្យ ព្រោះជាគ្រូបង្ហាត់បង្រៀនកូនឲ្យចេះនិយាយស្ដីនិងសណ្ដាប់ធ្នាប់របៀបរបប ព្រមទាំងកិច្ចការទាំងពួងផង ជាមុនជាងគ្រូទាំងអស់ដែលកូនត្រូវរៀនចំណេះវិជ្ជាផ្សេងៗ ។ ព. ផ្ទ. បច្ចាចារ្យ ។
- បុព្វាបរបទ (បុប-ពាប៉ៈរ៉ៈ--) ន. (បា. បុព្វ + អបរ + បទ > បុព្វាបរបទ) បទដែលភ្ជាប់ខាងដើមនិងខាងចុងនៃសព្ទដទៃ ដើម្បីញ៉ាំងសព្ទនោះៗឲ្យមានន័យខុសពីមុន បានដល់ឧបស័គ្គនិងបច្ច័យ (ព. វ.; បារ. Affixe) ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧបសគ្គ និង បច្ច័យ ផង ។
- បុព្វាសាឍ (បុប-ពាសាត) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វាសាឡ្ហ; សំ. បូវ៌ាសាឍ ឬ បូវ៌ាសាឍា) ខែអាសាឍមុន គឺខែអាសាឍទី ១ (សម្រាប់ប្រើតែក្នុងឆ្នាំដែលលើកខែអាសាឍពីរដងតាមចន្ទគតិ) ជាគូគ្នានឹង ឧត្តរាសាឍ; ខ្មែរយើងច្រើនហៅ ខែអាសាឍមុនថា បឋមាសាឍ ឬ ប្រថមាសាឍ, ហៅខែអាសាឍក្រោយថា ទុតិយាសាឍ ឬ ទ្វិតីយាសាឍ ។
-
ភយូបសគ្គ
( ន.នាមសព្ទ )
[ភយូប៉ៈស័ក ]
(ភយ + ឧបសគ្គ; --+ ឧបសគ៌ ) ឧបសគ្គដែលគួរខ្លាច, សេចក្ដីទើសទាក់យ៉ាងសម្បើម : មានភយូបស័គ្គ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) :ភយូបស័គ្គ កើតមានតាមថ្នាក់ កម្មកាចចេញមុខ ចេញផ្ដល់ឲ្យផល ជូរចត់ជាទុក្ខ អ្នកចង់បានសុខ គួរកុំប្រមាទ ។(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧបសគ្គ ទៀតផង) ។
-
វិឃ្នភាព
( ន.នាមសព្ទ )
[វិក-ឃ្នៈភាប ]
(វិឃ្ន) ដំណើរទើសទាក់, ការទាក់ដំណើរ, ការទាស់ផ្លូវទាស់ដំណើរ, ការជំទាស់, ដំណើរជាប់ជំពាក់ដោយហេតុឬដោយកិច្ចណាមួយ, ឧបសគ្គ : ខ្ញុំទៅមិនរួច ព្រោះមានវិឃ្នភាព ។ វេវ. ឧបសគ្គ; ព. ផ្ទ. អនុបសគ្គ ។
-
ស្កុន
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
ទើសទាក់, ទាស់ការ, ទាស់ដំណើរ, នាំឲ្យរអាក់រអួលឬឲ្យអាក់ខាន, ឲ្យខកខាន, ឲ្យថ្លោះការ, ឲ្យខូចការ : ស្កុនការ, ស្កុនគំនិត, ស្កុនដំណើរ ។ ន. ការទើសទាក់, ឧបសគ្គ : ប្រទះលើស្កុន ។ កុំដើរពានស្កុន កុំស្កាត់ច្រកផ្លូវ កុំធ្វើស្រែស្រូវ នៅផ្លូវដំរី (សាស្រ្តាច្បាប់រាជនេតិ) ។
-
ស៊ីហ្លេ
( ន.នាមសព្ទ )
[ស៊ីហវ្លេ Sifflet]
ពាក្យខ្ចីពីបារាំង ប្រដាប់សម្រាប់ចុចច្របាច់ឲ្យឮសំឡេងចេញពីរថយន្ត ឬទោចក្រយានយន្ត ជាសញ្ញាឲ្យជៀសពីផ្លូវ ដើម្បីជាដំណឹងឲ្យអ្នកនៅតាមដងផ្លូវជៀសទៅម្ខាង ទុកចន្លោះឲ្យយានយន្តបើកបរទៅដោយឥតឧបសគ្គ ។
-
អតិ
( និ.និបាតសព្ទ )
[អៈតិ]
កន្លង; ក្រៃ, ពេក, ក្រៃពេក, ពន់ពេក, ក្រៃលែង; លើស, លើសលែង, ហួស, ហួសពេក; ផុត, បំផុត, ណាស់ ។ និបាតសព្ទ (ឬបា. ហៅ ឧបសគ្គ, សំ. ហៅ ឧបសគ៌) ជាបុព្វបទសម្រាប់ប្រើចំពោះតែរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមនាមសព្ទឬកិរិយាសព្ទ, ដូចជា អតិកថា សម្ដីហួសហេតុ; អតិពាក្យ ។
- អតិកល្យាណ (--កល់-យ៉ាន) មានលម្អក្រៃពេក (បើស្ត្រីជា អតិកល្យាណី) ។
- អតិក្រិស ស្គមណាស់; ក្តៀបពេក ។
- អតិក្រឹត ធ្វើល្មើស ។
- អតិក្រោធ ក្រោធខ្លាំង ។
- អតិគម្ភីរ ជ្រៅក្រៃពេក ។
- អតិគម្ភីរភាព (--គ័ម-ភី-រៈ--) ភាវៈជ្រៅក្រៃពេក ។
- អតិគារវវាចា សម្ដីគោរពជាអតិបរិមា ។
- អតិចណ្ឌាល កាចក្រៃពេក ។
- អតិចរិយា ឬ - --ចារ ការប្រព្រឹត្តកន្លង; ការផិតក្បត់ចិត្តស្វាមីឬក្បត់ចិត្តភរិយា ។
- អតិចារិនី ស្រីផិតប្តី ។
- អតិជាតបុត្ត ឬ
- --បុត្រ (--ជាតៈ--) កូនប្រសើរកន្លង ។
- អតិតរុណ (--តៈរុន) ក្មេងពេក; ខ្ចីណាស់ (ឥត្ថី. អតិតរុណី) ។
- អតិទាន អំណោយយ៉ាងធំ ។
- អតិទារុណ អាក្រក់ក្រៃ; កាចឆ្នើម (បើស្ត្រីជា អតិទារុណី) ។
- អតិទុក្ករ ដែលកម្រធ្វើកើត, ដែលធ្វើបានដោយកម្រក្រៃពេក ។
- អតិទុក្ខ ទុក្ខខ្លាំង, សេចក្ដីព្រួយខ្លាំង ។
- អតិទុគ្គត ឬ
- --គ៌ត (--គត់) ទុគ៌តក្រៃពេក, ក្រីក្រពន់ពេក ។
- អតិទេព ទេពតាស័ក្តិធំ ។
- អតិបរមា (--ប៉ៈរ៉ៈម៉ា) ន. ឬ គុ. (បា. < អតិ + បរម គុ.) កម្រិតយ៉ាងច្រើន, យ៉ាងខ្ពស់, យ៉ាងឆ្ងាយបំផុត; យ៉ាងច្រើនបំផុត, យ៉ាងក្រៃលែង, ដ៏លើសលុបបំផុត : អតិបរមានៃសីតុណ្ហភាពនៅប្រទេសកម្ពុជា គឺ ៤១ អង្សា; គប្បីខិតខំធ្វើការនេះ ឲ្យបានលទ្ធផលជាអតិបរមា (បារ. Maximum) ។ ព. ផ្ទ. អប្បបរមា ។
- អតិបរិមាណ (--ប៉ៈរ៉ិម៉ាន) បរិមាណយ៉ាងក្រៃលែង, ចំនួនយ៉ាងច្រើនឬយ៉ាងខ្ពស់បំផុត (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បរិមាណ ផង) ។
- អតិពាក្យ ឬ
- --វាក្យ ពាក្យពោលកន្លង គឺពាក្យជេរ, ពាក្យមើលងាយ, ពាក្យហួសហេតុ, អតិកថា ។
- អតិពាល ក្មេងណាស់; ល្ងង់ពេក (បើស្ត្រីជា អតិពាលា) ។
- អតិព្រឹទ្ធ ចាស់ណាស់ (បើស្ត្រីជា អតិព្រឹទ្ធា) ។
- អតិភោក្តា (ជើង ដ) បរិភោគហួសប្រមាណ, ស៊ីច្រើនហួស ។
- អតិមធូរ (--មៈធូ; សំ. បា. --មធុរ) ផ្អែមណាស់; ឆ្ងាញ់ណាស់; ពីរោះណាស់ ។
- អតិមហ័គ្ឃ (--មៈហ័ក) ដែលមានតម្លៃច្រើនក្រៃពេក ។
- អតិមហន្ត (--មៈហន់) ធំកន្លង, ធំណាស់ (ឥន្ថី, អតិមហន្តី) ។
- អតិមានះ មានះក្រៃពេក, ប្រកាន់ហួសពេក ។
- អតិមុខរ ឬ - --មុខរៈ (--មុ-ខ ឬ --មុខៈរ៉ៈ) មុខរឹងឬមាត់រឹងក្រៃពេក (បើស្ត្រីជា អតិមុខរា អ. ថ. --មុ-ខៈរ៉ា) ។
- អតិមូល ថ្លៃហួសពេក ។
- អតិវិសាល ទូលាយណាស់ ។
- អតិវិសេស ប្លែកពេក, ប្លែកក្រៃលែងជាងប្រក្រតី ។ អតិ
- វិសេសគុណនាម គុណនាមដែលមានដំណើរប្លែកក្រៃលែងជាងប្រក្រតី, ដូចជា ខ្ពស់សន្លឹម, ជ្រៅស្រឡូង ជាដើម; សន្លឹម, ស្រឡូង ជា អតិវិសេសគុណនាម ។
- អតិសន្តាប ក្ដៅខ្លាំង ។
- អតិស័យ ច្រើនក្រៃ, ច្រើនណាស់ ។
- អតិសាយ័ណ្ហ ល្ងាចពេក, ល្ងាចណាស់ ។
- អតិសុខុម សុខុមក្រៃពេក ។
- អតិសុខុមទស្សន៍ (--មៈទស់) ប្រដាប់សម្រាប់ឆ្លុះមើលនូវអតិសុខុមប្រាណ ។
- អតិសុខុមប្រាណ សត្វមានជីវិតយ៉ាងតូចល្អិតជាទីបំផុត ដែលគេអាចមើលឃើញបានតែដោយសារអតិសុខុមទស្សន៍ ។
- អតិសុខុមសាស្រ្ត វិទ្យាសាស្រ្តផ្នែកខាងការសិក្សាពីអតិសុខុមប្រាណ ។
- អតិសុខុមាល (--ម៉ាល) ដែលធ្លាប់តែស្រណុកក្រៃពេក (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សុខុមាល ផង) ។
- អតិសោភ័ណ ល្អកន្លង (ឥត្ថី. អតិសោភនា ឬ --សោភា) ។ល។
-
អប
( និ.និបាតសព្ទ )
[អៈប៉ៈ ]
និបាតសព្ទឬឧបសគ្គសព្ទជាបុព្វបទសម្រាប់រៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ មានសេចក្ដីថា “ប្រាសចាក, ឃ្លាតចាក, ឃ្វាងចាក; ឆ្ងាយ, ទៅឆ្ងាយ; ត្រឡប់, ត្រឡប់ជា, បែរជា; ផុត, រួចផុត; មិន, ឥត”, ដូចជា អបករណ៍ ដំណើរប្រាសចាកអំពើ គឺការធ្វើមិនល្អ; ការឥតតម្លៃ; អំពើពុំប្រសើរ; ការធ្វើខុស, កំហុស ។
- អបការ ឬ - អបក្រិយា ទោស; កំហុស ; អបករណ៍ ។
- អបក្រម (--ក្រំ) ដំណើរថយចេញ; ការរត់គេចចេញ, ដំណើរវេះចេញឬគេចវេះ; ការលាឈប់ ។
- អបគត (--គត់) ដែលទៅឆ្ងាយហើយ; ដែលទៅបាត់ហើយ; ដែលកន្លងទៅហើយ; ដែលព្រាត់ប្រាសគ្នាហើយ; ដែលស្លាប់ហើយ; អ្នកដែល-- (បើស្ត្រីជា អបគតា អ. ថ. --គៈ--) ។
- អបគមន៍ (--គំ) សេចក្ដីព្រាត់ប្រាសគ្នា; ការបែកចេញពីគ្នា ។
- អបច័យ ការមិនសន្សំទុក, មិនសំច័យទុក; សេចក្ដីគោរព ។
- អបច្ឆាយ ដែលមិនមានស្រមោល; ដែលឥតម្លប់ (ឥត្ថី. ឬ ពហុ. ជា អបច្ឆាយា) ។
- អបច្ឆាយព្រឹក្ស (--យ៉ៈ--) ដើមឈើឥតម្លប់ ។
- អបទាន ដែលធ្វើរួចស្រេចហើយ; ការដែលសម្រេចហើយ ។
- អបទិស កន្លះទិស, ទីឬប៉ែកជាចន្លោះនៃទិស (ដូចយ៉ាងប៉ែកក្នុងរវាងនៃទិសបូព៌និងទិសអាគ្នេយ៍ជាដើម); ការធ្វើឲ្យឃ្លាតចេញ; ការបណ្តេញចេញ ។
- អបទេវតា បិសាច ។
- អបទេស គ្រឿងអាង, សំអាង; ហេតុ; ការបញ្ចៀសឬបញ្ចេរឲ្យចៀសវាងចេញឆ្ងាយ ឬក៏ឲ្យឃ្លាតចេញទៅ, ការបង្វែងឬពង្វាងមិនឲ្យត្រូវត្រង់ ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន (អ. ថ. អៈប្ទេស ឬ អប់-ប្ទេស) “បញ្ចៀស, បញ្ចេរឲ្យឃ្លាតចេញទៅ; បង្វែង; ពង្វាង” : អបទេសអុតមិនឲ្យឆ្លង ។
- អបទ្រព្យ (--ទ្រាប់) ដែលវិនាសទ្រព្យឬដែលឥតទ្រព្យ; ទ្រព្យមិនល្អ; របស់ក្លែង (ដូចយ៉ាងប្រាក់ក្លែងជាដើម) ។
- អបធន (--ធន់) អបទ្រព្យ; អ្នកទ័លក្រ, អ្នកកម្សត់, ទុគ៌ត ។
- អបភាគ ឬ --ភាគ្យ ដែលឥតជោគ, ឥតបុណ្យ, ឥតសិរី : មនុស្សអបភាគ ។ គ្រោះកាច : ប្រទះលើអបភាគ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ភាគ ឬ ភាគ្យ ផង) ។
- អបភាស តិះដៀល; ពាក្យតិះដៀល ។
- អបភោគ ដែលឥតភោគ, ដែលខ្សត់ទ្រព្យ ។
- អបមង្គល (--មង់-គល់) ដែលប្រាសចាកឬឃ្វាងចាកមង្គល គឺដែលឥតមង្គល, ឥតសេចក្ដីចម្រើន; ដែលមិនសមដល់ភ្នែកអ្នកផង; ដែលត្រូវចង្រៃរួបរឹត : មនុស្សអបមង្គល ។ សេចក្ដីមិនចម្រើន; ហេតុដែលនាំឲ្យវិនាស : ប្រទះលើអបមង្គល ។ វេវ. អពមង្គល (ពាក្យទាំងពីរនេះប្រើជួសគ្នា បាន ។ ព. ផ្ទ. មង្គល ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អពមង្គល ទៀតផង) ។
- អបមាន ដែលឥតគេរាប់, អបយស; មនុស្សឥតគេរាប់ ។
- អបយស (--យស់ ឬ ត. ទ. --យ័ស) ដែលប្រាសចាកយសគឺដែលខូចឈ្មោះ, ដែលឥតគេរាប់, ដែលអាប់មុខ : មនុស្សអបយស (សរសេរជា អបយ័ស ក៏មាន : មនុស្សអបយ័ស; សម្ដីអបយ័ស សំដៅសេចក្ដីថា “មនុស្សឫកទាប, ឫកថោក; សម្ដីដែលគួរឲ្យគេនឹកអៀនខ្មាសជួស”) ។
- អបលក្ខណ៍ ឬ --លក្សណ៍ (អៈប៉ៈលុ័ក ឬ អប់-ប៉ៈលុ័ក) ដែលប្រាសចាកលក្ខណៈល្អ គឺដែលឥតលក្ខណ៍, ហិនលក្ខណ៍, ខាតលក្ខណ៍; ឥតបុណ្យ, សំណាងអាក្រក់; ឥតតម្លៃ, ថោកទាប : មនុស្សអបលក្ខណ៍; របស់អបលក្ខណ៍ (ដើម្បីឲ្យងាយអាន, សរសេរជា អបល័ក្ខណ៍ ឬ --ល័ក្សណ៍ ក៏បាន) ។
- អបសក្តិ ឬ --ស័ក្តិ ដែលឥតស័ក្តិ (ឥតអំណាច) ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អប្បសក្ដិ ក្នុងពាក្យ អប្ប ផង ។ល។
-
អព្យយីភាព
( ន.នាមសព្ទ )
[អ័ប-ព្យៈ--]
(--ភាវ; អវ្យយីភាវ) ឈ្មោះសមាសឬសមាសនាមក្នុងភាសាបាលីនិងសំស្រ្កឹតដែលកំណត់ដោយមានឧបសគ្គនិបាតរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើម ហើយប្រើជានបុំសកលិង្គឯកវចនៈ (ព. វ. បា. សំ. ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អព្យយៈ>អព្យយៈ ផង) ។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
ឧបសគ្គ
( n )
[ʔuʔpaʔsak]
- detail »
obstacle; problem; challenge, danger; peril; misfortune
-
ឧបសគ្គ
( n )
[ʔuʔpaʔsak]
- detail »
prefix