-
ញបៗ
( កិ. វិ.កិរិយាវិសេសនៈ ឬ កិរិយាវិសេសន៏ )
សន្សឹមៗ ព្រួញខ្លួនដោយខ្លាច ដោយញញើត : ដើរញបៗ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ញើបៗ ផង) ។
-
ញយ
( និ.និបាតសព្ទ )
(ជា កិ.វិ.) រឿយៗ : សុំញយ, ទៅញយៗ ។
- ញយដង ច្រើនដង, ញឹកញយ ។
-
ញល់
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
រុញ, រុក, ទល់បន្ថើរ, ស្រាលៗ ។
-
ញាក់
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
ទាញកន្ត្រាក់បំបែរ : ញាក់គោ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ត្រឹក) ។ ព. ប្រ. បំបែរឲ្យងាកតាម, នាំឲ្យតាម : មនុស្សនុ៎ះល្ងង់ណាស់ តាមតែអ្នកណាញាក់ឲ្យទៅខាងណា ក៏ចេះតែបាន ។ កម្រើកទទាក់, ញ័រទទាក់ : សរសៃញាក់ ឬ ញាក់សរសៃ ។ ធ្វើឲ្យកម្រើកឃ្ញើច, ញោចឡើង : ញាក់ចិញ្ចើម, ញាក់មុខ ។
-
ញាណ
( ន.នាមសព្ទ )
[ញាន]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ជ្ញាន) សេចក្ដីដឹង, ប្រាជ្ញា... ទ្រង់ញាណ (ព្រះពុទ្ធ) ទ្រង់ជ្រាបច្បាស់នូវកិច្ចការអាថ៌កំបាំងជ្រាលជ្រៅផ្សេងៗ ដោយព្រះប្រាជ្ញា; គេតែងប្រើពាក្យ ទ្រង់ញាណ នេះ ក្នុងការស្ដីបន្ទោសគ្នីគ្នាថា : គ្មាននរណាទ្រង់ញាណដូចព្រះទេ, បើខ្លួនមិនប្រាប់ធ្វើម្ដេចឲ្យគេដឹងផងបាន ? បើប្រើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. ញាណៈ ដូចជា ញាណកោសល (--កោសល់) ឋានន្តរស័ក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ចត្វាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។
- ញាណទស្សន ឬ - ញាណទស្សនៈ (--ទ័ស-សៈ-ន៉ៈ; បា. ញាណទស្សន; សំ. ជ្ញានទស៌ន) ប្រាជ្ញាដែលដឹង ដែលឃើញនូវសេចក្ដីពិត ដូចឃើញច្បាស់នូវសេចក្ដីមិនទៀងនៃរូបកាយជាដើម; បច្ចវេក្ខណញ្ញាណ គឺប្រាជ្ញាសម្រាប់ពិចារណានូវសង្ខា...។
- ញាណប្បភាស (ញា-ណ័ប-ប៉ៈ-ភាស; បា.; សំ. ជ្ញានប្រភាស) ពន្លឺនៃសេចក្ដីដឹង គឺការយល់ភ្លឺឆ្លុះព្រោងមិនទើសគំនិត ។
- ញាណលក្ខណ ឬ - ញាណលក្ខណៈ (--ល័ក-ខៈណៈ; បា. ញាណលក្ខណ, សំ. ជ្ញានលក្សណ) លក្ខណៈនៃញាណ គឺគ្រឿងសម្គាល់របស់សេចក្ដីដឹង, ភ័ស្តុតាងដែលសម្ដែងឲ្យដឹងនូវហេតុការណ៍អំពីមុន...។
- ញាណវង្ស (--វង់) ឋានន្តរជាសមណស័ក្តិទីរាជាគណៈសម្រាប់ត្រី ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។
- ញាណវិប្បយុត្ត (--វិប-ប៉ៈយុត; បា.; សំ. ជ្ញានវិប្រយុក្ត) ដែលប្រាសចាកសេចក្ដីដឹង; ចិត្តដែលមានតែជំនឿឥតសេចក្ដីដឹងការខុសឬត្រូវឡើយ : ធ្វើបុណ្យដោយញាណវិប្បយុត គឺធ្វើបុណ្យកុសលណាមួយដោយជឿជាក់ថាបានបុណ្យ ប៉ុន្តែឥតមានសេចក្ដីដឹងអ្វីប្លែកជាងជំនឿនោះឡើយ; កិច្ចការអ្វីៗដែលអ្នកធ្វើៗតាមតែបង្គាប់គេ ឥតមានយល់ជាក់ខ្លួនឯងសោះ ក៏ហៅថា ធ្វើដោយញាណវិប្បយុត្ត ដែរ ។ ពាក្យផ្ទុយ : ញាណសម្បយុត្ត ។
- ញាណសម្បយុត្ត (--ស័ម-ប៉ៈ-យុត; បា.; សំ. ជ្ញានសំប្រយុក្ត) ដែលប្រកបដោយសេចក្ដីដឹង; ចិត្តដែលប្រកបដោយប្រាជ្ញា គឺចិត្តដែលមានជំនឿព្រមទាំងប្រាជ្ញាក៏មានផង : ធ្វើបុណ្យដោយញាណសម្បយុត្ត; គឺកិច្ចការអ្វីៗដែលគេធ្វើដោយការយល់ជាក់ខ្លួនឯង ក៏ហៅថា ធ្វើដោយញាណសម្បយុត្ត ដែរ ។ ពាក្យផ្ទុយ ញាណវិប្បយុត្ត ។
- ញាណសម្ភារ (--សំភា) ការសន្សំប្រមូល, រួបរួមសេចក្ដីដឹងទុកឲ្យមានច្រើន ។
- ញាណសាស្ត្រ (--សាស្រ្តៈ ឬ --សាស; បា. ញាណ + សត្ថ; សំ. ជ្ញានសាស្ត្រ) ក្បួនសម្រាប់ទាយ, ក្បួនព្យាករណ៍ ។ល។
-
ញាណ --
(មើលក្នុងពាក្យ ញាណ) ។
-
ញាណី
( គុ.គុនសព្ទ, ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ជ្ញានិន៑) អ្នកមានសេចក្ដីដឹង, អ្នកឈ្លាសវៃ, ដែលមានប្រាជ្ញាវាងវៃ (អ្នកប្រាជ្ញ) ។
-
ញាតកា
( ន.នាមសព្ទ )
[ញាតៈកា ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ជ្ញាតកា) ពួកញាតិ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ញាតិ) ។
-
ញាតា
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ញាតុ > ញាតា; ជ្ញាតា) អ្នកដឹង (អ្នកប្រាជ្ញ) ។
-
ញាតិ
( ន.នាមសព្ទ )
[ញាត ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ជ្ញាតិ) អ្នកដែលរួមខ្សែលោហិតនឹងគ្នាខាងមាតាឬបិតា; ដែលហៅថា ញាតិ ៧ សន្ដាន ឬ ញាតិ ៧ ជួរ នោះ តាមន័យក្នុងគម្ពីរពុទ្ធសាសនា លោកឲ្យរាប់ថ្នាក់ខាងលើ ៣ ជាន់ គឺថ្នាក់មាតាបិតា ១, ថ្នាក់ជីដូនជីតា ១, ថ្នាក់យាយទួតតាទួត ១; ថ្នាក់ខាងក្រោមខ្លួន ៣ ជាន់ទៀត គឺថ្នាក់កូន ១, ថ្នាក់ចៅ ១, ថ្នាក់ចៅទួត ១ រួមជា ៦ ថ្នាក់, ជា ៧ ថ្នាក់នឹងខ្លួនយើង; មនុស្សទាំងប៉ុណ្ណេះហៅថា ញាតិ ៧ សន្ដាន ។ តាមន័យក្នុងច្បាប់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីខ្មែរឲ្យរាប់ដូច្នេះថា អ្នកដែលកើតចេញមកពីគោត្រតែមួយ ហៅថា ញាតិ; មាន ២ ពួក គឺ ញាតិជួរខ្សែផ្ទាល់ មួយពួក, សាខាញាតិ មួយពួក; ញាតិជួរខ្សែផ្ទាល់នោះ គឺអ្នកដែលកើតគ្នាតពី ១ ទៅ ១ តាមលំដាប់ គឺឪពុក, កូន, ចៅ, ចៅទួត, ។ល។ រហូតដល់ជាន់ទី ៧, ញាតិជួរនេះតាមតែថ្នាក់ណានឹងថ្នាក់ណាក៏ដោយ ច្បាប់ហាមមិនឲ្យយកគ្នាជាប្ដីប្រពន្ធឡើយ; ឯសាខាញាតិនោះ គឺអ្នកដែលកើតចេញពីគោត្រជាមួយគ្នាដែរ តែបែកទៅជាមែកដទៃ ដូចយ៉ាងបងប្អូនបង្កើត, មាមីងនិងក្មួយ, បងប្អូនជីដូនមួយ ជីទួតមួយចុះរៀងទៅ; ញាតិទាំងពីរខាងនេះ ច្បាប់ឲ្យយកគ្នាជាប្ដីប្រពន្ធបាន ពីត្រឹមថ្នាក់ទី ៤ គឺពីត្រឹមបងប្អូនជីដូនមួយចុះរៀងទៅ ។ សព្ទនេះ បើរៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃទៀត អ. ថ. ញា-តិ ដូចជា
- ញាតិកម្ម (--ក័ម; បា.; សំ. ជ្ញាតិកម៌ន៑) កិច្ចការ, មុខការរបស់ញាតិ ។
- ញាតិកិច្ច (--កិច; បា.; សំ. ជា្ញតិក្ឫត្យ) ការរវល់របស់ញាតិ ។
- ញាតិគារវៈ (--គារៈវៈ; បា. ញាតិគារវ; សំ. ជា្ញតិគៅរវ) សេចក្ដីគោរពចំពោះញាតិ គឺសេចក្ដីយកចិត្តទុកដាក់ គួរសម, ឱនលំទោន, កោតខ្លាចញាតិតាមជាន់ តាមថ្នាក់ ។ ញាតិដោយសារ (ញាតដោយសា) ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ញាតិពន្ធ ឬ ញាតិដោយពន្ធ ។
- ញាតិទាយាទ (ញា-តិ-ទាយាត) ទ្រព្យសម្បាច់របស់ញាតិ; អ្នកដែលត្រូវទទួលទ្រព្យសម្បាច់របស់ញាតិ; កូនប្រុសស្រីរបស់ញាតិ ។
- ញាតិធម៌ (ញា-តិ--) ធម៌របស់ញាតិ; សេចក្ដីសង្គ្រោះដល់ញាតិ : អ្នកដែលបានធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសផល ជូនដល់បុព្វបុរសទាំងឡាយឈ្មោះថាបានបំពេញញាតិធម៌ដ៏សមគួរហើយ ។
- ញាតិធីតា (--ធីដា; បា. ញាតិធីតុ > ញាតិធីតា; សំ. ជ្ញាតិទុហិត្ឫ) កូនស្រីរបស់ញាតិ ។
- ញាតិបុត្ត ឬ ញាតិបុត្រ (--បុត; បា. ញាតិបុត្ត; សំ. ជា្ញតិបុត្រ) កូនប្រុសរបស់ញាតិ ។
- ញាតិប្រេត (--ប្រែត; បា. ញាតិបេត, ញាតិប្បេត: សំ. ជ្ញាតិប្រេត) ប្រេតដែលជាញាតិ; ញាតិដែលចែកឋាន ទៅកាន់បរលោកហើយ : ឧទ្ទិសចំណែកបុណ្យជូនទៅញាតិប្រេត ។
- ញាតិពន្ធ ឬ ញាតិដោយពន្ធ (ញាត-ពន់; បា. ញាតិ + ពន្ធ) ជនដែលគេរាប់ថាជាញាតិ ដោយជាប់ទាក់ទងគន្លងគ្នា គឺញាតិដោយសារដូចយ៉ាង ម្ដាយក្មេក, ឪពុកក្មេក, កូនប្រសា, មាមីងក្មេក, បងថ្លៃ, ប្អូនថ្លៃ (ខាងប្ដី ឬ ខាងប្រពន្ធ) ។ល។
- ញាតិពលី (--ពៈលី; បា. --ពលី; សំ. ជ្ញាតិ--) ពលីការដែលគេធ្វើដល់ញាតិ, ការសង្គ្រោះញាតិ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពលី, ពលីការ ផង) ។
- ញាតិភេទ ឬ ញាតិសម្ភេទ (--ភេត ឬ --សំភេត) ការបែកបាក់នៃញាតិ, ដំណើរបែកខ្ញែកចាកញាតិ ។
- ញាតិវង្ស (--វង់) តំណនៃញាតិ, ពួកញាតិ (ប្រើជា ញាតិវង្សា, ញាតិពង្ស, ញាតិពង្សា ក៏មាន) ។
- ញាតិវង្សានុវង្ស (--វង់-សា-នុ-វង់) តំណនៃញាតិដែលជាប់តវង្សត្រកូលគ្នាជាលំដាប់លំដោយមក ។
- ញាតិវិវាទ (--វិវាត) សេចក្ដីទាស់ទែងនៃញាតិ, ជម្លោះនៃពួកញាតិ ។ ពាក្យផ្ទុយ ញាតិសាមគ្គី ។
- ញាតិសង្គហៈ ឬ ញាតិសង្គ្រោះ (--សង់គៈ ហៈ ឬ –សង់គ្រោះ) ការទំនុកបម្រុងដល់ញាតិ, ការជួយដោះទុក្ខធុរៈញាតិ ។
- ញាតិសន្ដាន (ញាត-សណ្ដាន; បា. ញាតិ + សន្ដាន; សំ. ជ្ញាតិ + សន្ដាន) តំណឬវង្សនៃញាតិ; ត្រកូលដែលជាប់ជាញាតិ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ញាតិ និង សន្ដាន ផង) ។
- ញាតិសាមគ្គី (ញា-តិសាម៉័ក-គី) សេចក្ដីព្រមព្រៀងរបស់ញាតិ។ ពាក្យផ្ទុយ ញាតិវិវាទ ។ ញាតិសាលោហិត (ញា-តិ-- ឬ ញាតសា-លោ-ហិត; បា.; សំ. ជា្ញតិ + ស្វលោហិត) ញាតិដែលជាប់ខ្សែលោហិតជាមួយគ្នា ... (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សាលោហិត ផង) ។
<< Prev 1 2 3 4 5 6 ... 10 Next >>
