-
ឥត្ថី
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ស្ត្រី “មនុស្សដែលបុរសគួរចង់បាន, មនុស្សដែលជាគូនឹងបុរស”) ស្ត្រី, ស្រី ។ សម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ កាលបើកវីត្រូវការប្រើ, ដូចជា : ឥត្ថីបុរស ជាតិខ្មែរទាំងអស់ ធ្វើការជួយរដ្ឋ ស្ទុះស្ទា-រទែង ខ្នះខ្នែងតាមបទ ធ្វើការប្រាកដ ជាធ្វើមែនៗ ។ ស្ម័គ្រចិត្តខ្លួនឯង ពុំមែនខ្លាចក្រែង អំពីកំណែន សមិទ្ធិច្រើន កើតកើនក្នុងដែន រដ្ឋខ្មែរមែនទែន ដូចផ្សិតខែភ្លៀង ។ សម័យអង្គរ ប្រទេសខ្មែរឈរនឹងថ្កល់ឥតល្អៀង សម័យសង្គម និយមធម៌ទៀង កម្ពុជាឥតជ្រៀង ជ្រេទ្រេត-ទ្រោតឡើយ ។
- ឥត្ថីកថា សម្ដីនិយាយពីរឿងស្ត្រី, ពាក្យនិយាយពីស្រីញី ។
- ឥត្ថីកល្យាណ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឥត្ថីរូប) ។
- ឥត្ថីកាម អ្នកដែលស្រឡាញ់ស្ត្រីជ្រុលពេក, អ្នកងប់ចិត្តទៅរកស្ត្រី ។
- ឥត្ថីកុត្ត ឬ
- --មន្ត,
- --មាយា មាយាស្ត្រី, កិច្ចកលរបស់ស្ត្រី, ពុតស្រី ។
- ឥត្ថីចរិយា ចរិយារបស់ស្ត្រី ។
- ឥត្ថីជន ពួកស្ត្រី; ស្ត្រីទាំងពួង។
- ឥត្ថីជាតិ ជាតិជាស្ត្រី ។
- ឥត្ថីធុត្តៈ ឬ - --ធូត អ្នកលេងស្រី (វេវ. ស្ត្រីទ្យូត) ។
- ឥត្ថីធុត្តភាព ភាពនៃមនុស្សឥត្ថីធូត ។
- ឥត្ថីបមុខ (--ប៉ៈមុក) អ្នកដែលយកស្ត្រីធ្វើជាមុខ, អ្នកដែលអាងតែស្រី (វេវ. ស្ត្រីប្រមុខ) ។
- ឥត្ថីភាព ភាពជាស្រី ។
- ឥត្ថីភាវរូប (--វៈ--) រូបដែលមានភាពជាស្ត្រី, រូបស្ត្រី (ព. ផ្ទ. បុរិសភាវរូប) ព. អ. ។
- ឥត្ថីភេទ (បា. ឥត្ថីវេស) ភេទស្ត្រី ។
- ឥត្ថីរ័តន៍ ឬ - --រត្ន ស្ត្រីរ័ត្ន (ស្ត្រីកែវ); ស្ត្រីឆើតឆាយ, នាងឆើតឆោម, នាងឆោម-ឆាយ; លក្ស្មី ។
- ឥត្ថីរូប ឬ
- --កល្យាណ (--កល់-យ៉ាន) លម្អរបស់ស្ត្រី ។
- ឥត្ថីលក្ខណ៍ លក្ខណ៍ស្ត្រី ។
- ឥត្ថីលិង្គ លក្ខណៈនៃស្ត្រី ។ ព. វ. ភេទស្ត្រី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ស្ត្រីលិង្គ ក្នុងពាក្យ ស្ត្រី ទៀតផង) ។
- ឥត្ថីសម្ភោគ សម្ភោគជាមួយនឹងស្ត្រី ។ល។ (មើលក្នុងពាក្យ ស្ត្រី ទៀតផង) ។
-
ឥត្ថី --
(មើលក្នុងពាក្យ ឥត្ថី) ។
-
ឥត្ថីធុត្តភាព
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
ភាពនៃមនុស្សអ្នកលេងស្រី, អ្នកចង់ស្រី, អ្នកមិនឆ្អែតដោយយកស្រីៗ មកបម្រើកាមតណ្ហា ។
-
ឥត្ថីភាវរូប
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
សញ្ញាសម្គាល់លក្ខណៈរូបដែលប្រកាសភេទស្រីឲ្យប្រាកដ ។
-
ឥទ្ធានុភាព
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ឥទ្ធានុភាវ < ឥទ្ធិ + អានុភាវ) អានុភាពនៃឫទ្ធិ ។ វេវ. ឫទ្ធានុភាព ។
-
ឥទ្ធិ
( ន.នាមសព្ទ )
[ឥត-ធិ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឫទ្ធិ) ឫទ្ធិ គឺសេចក្ដីសម្រេច; សេចក្ដីចម្រើន; ដំណើរកើតការ; អានុភាព, អំណាច, អានុភាពដ៏ស័ក្តិសិទ្ធឬជាក់ស្តែង; អស្ចារ្យ; អានុភាពក្រៃលែងជាងធម្មតា... ។
- ឥទ្ធិពល (--ពល់) កម្លាំងនៃឫទ្ធិ ។
- ឥទ្ធិមន្ត (--ម៉ន់) ដែលមានឫទ្ធិឬអ្នកមានឫទ្ធិ (ឫទ្ធិម័ត) : បើស្ត្រីជា
- ឥទ្ធិមតី ឬ - ឥទ្ធិមន្តី ។
- ឥទ្ធិលាភ ការបានឫទ្ធិ, ការសម្រេចឫទ្ធិ ។ល។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឫទ្ធិ ទៀតផង) ។
-
ឥទ្ធិ --
(មើលក្នុងពាក្យ ឥទ្ធិ) ។
-
ឥទ្ធិបាទ
( ន.នាមសព្ទ )
[--បាត]
or ឫទ្ធិបាទ
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ព. ពុ.) គុណធម៌ប្រៀបដូចជាជើងឬដូចជាជំហាននៃសេចក្ដីសម្រេច, នៃសេចក្ដីចម្រើន; មាន ៤ យ៉ាង ១- ឆន្ទៈ បំណង; ២- វិរិយៈ ព្យាយាម; ៣- ចិត្តៈ គំនិត (ចេះតែរស់រវើក); ៤- វីមំសា ការពិចារណា, ល្បងមើល, ពិសោធមើល; ប្រឡង ។ ឥទ្ធិបាទទាំង ៤ នេះជាធម៌សំខាន់បំផុតរបស់សត្វលោក (ទាំងផ្លូវលោកទាំងផ្លូវធម៌) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ថា : យើងគួរសង្វាត បំពេញឥទ្ធិបាទ ឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ គង់នឹងសម្រេច ប្រយោជន៍ឃើញទាន់- ភ្នែកនាបច្ចុប្បន្ន ពុំដែលឃ្វាងឡើយ ។
-
ឥធលោក
( ន.នាមសព្ទ )
[អ៊ិធៈ--]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឥហ--) លោកនេះ, ដលោក (ជាគូគ្នានឹង បរលោក “លោកខាងមុខ”) : ប្រយោជន៍ក្នុងឥធលោកនិងបរលោក ។ ឥធលោកត្តភាព (បា. ឥធលោក + អត្តភាវ) អត្តភាពក្នុងលោកនេះ គឺជាតិនេះ (ព. ផ្ទ. បរលោកត្តភាព “ជាតិខាងមុខ”) ។ ឥធលោកសុខ (--កៈ--) សុខក្នុងលោកនេះ គឺសុខសម្រាប់ជាតិនេះ (ព. ផ្ទ. បរលោកសុខ “សុខសម្រាប់ជាតិខាងមុខ” ។ល។
-
ឥន្ទ
( គុ.គុនសព្ទ )
or ឥន្ទ្រ
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
ដែលជាធំ, ជាឥស្សរៈ, ជាចម្បងលើគេ ។ ន. ព្រះនាមទេវរាជជាអធិបតីនៃពួកទេវតាក្នុងឋានត្រៃត្រិង្សសួគ៌ ទាំងជាអ្នកមានអំណាចត្រួតត្រាលើពួកទេវតានៅឋានចាតុម្មហារាជិកសួគ៌ផង, ជាទេវរាជស័ក្តិសិទ្ធិវិសេសមួយអង្គ ក្នុងពួកទេវតាជាទីគោរពរបស់ពួកព្រាហ្មណិក, ទាំងពួកពុទ្ធសាសនិក ក៏តែងតែគោរពចំពោះទៅរកទេវរាជអង្គនេះ តាមកាលដ៏គួរម្តងៗដែរ ។ ព្រះនាមព្រះឥន្ទមានច្រើន, ព. ទេ. ឬ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ប្រើព្រះនាមថា កោសិយ, ឥន្ទកោសិយ, ឥន្ទទេព, ឥន្ទទេវរាជ, ឥន្ទរាជ, ឥន្ទរាជា, ឥន្រ្ទា, ឥន្រ្ទាធិរាជ, អមរិន្ទ, អមរេន្រ្ទ, វជិរបាណី, វជិរហត្ថ, វជិរាវុធ, វជ្រាយុធ, វាសវ, សុជម្បតី ជាដើម អាចប្រើតាមសេចក្ដីត្រូវការ ។ ឥន្ទនិម្មិត ឬ ឥន្រ្ទនិរ្មិត រូបដែលព្រះឥន្រ្ទនិមិ្មត ។ ឥន្រ្ទបក្សី, ឥន្ទបុរស, ឥន្ទព្រាហ្មណ៍, ឥន្ទយក្ខ ឬ ឥន្រ្ទយក្ស (អិន-ទៈ-- ឬ អិន-ទ្រៈ--) ព្រះឥន្ទដែលនិម្មិតមកជាបក្សី, ជាបុរស, ជាព្រាហ្មណ៍, ជាយក្ស ។ ឥន្ទប្បដិមា, ឥន្ទប្បដិរូប ឬ ឥន្រ្ទប្រតិមា, ឥន្រ្ទប្រតិរូប (អិន-ទ័ប-ប៉ៈដិម៉ា, --រូប ឬអិន-ទ្រ័ប-ប្រៈ--) រូបប្រៀបដោយរូបព្រះឥន្រ្ទ គឺរូបសិតជាដើមដែលធ្វើជាតំណាងព្រះឥន្រ្ទ (ហៅ ឥន្ទរូប “រូបព្រះឥន្រ្ទ” ក៏បាន) ។ល។
<< Prev 1 2 3 4 5 6 ... 8 Next >>
