Khmer Dictionary: ឧ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary

ឧជុ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុ-ជុ] ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(សំ. ឫជុ) ត្រង់; ទៀងត្រង់; ស្លូតត្រង់ ។
- ឱជុកម្ម អំពើត្រង់ ។
- ឧជុការណ៍ ហេតុឬដំណើរត្រង់ ។
- ឧជុចិត្ត ចិត្តត្រង់, ចិត្តស្លូតត្រង់, ចិត្តសុចរិត ។
- ឧជុជន ឬ
- --បុគ្គល ជនឬបុគ្គលស្លូតត្រង់ ។
- ឧជុប្បដិបត្តិ ប្រតិបត្តិត្រង់ គឺការប្រព្រឹត្តឬកាន់ត្រឹមត្រង់តាមគន្លងធម៌, តាមលំអានច្បាប់ ។
- ឧជុប្បដិបន្ន (អ៊ុជុប-ប៉ៈដិបុ័ន ឬ--ប័ន) អ្នកប្រតិបត្តិត្រឹមត្រង់តាមគន្លងធម៌, តាមលំអានច្បាប់ (បើស្ត្រីជា ឧជុប្បដិបន្នា (អ៊ុជុប-ប៉ៈដិបុ័ន-ន៉ា) ។
- ឧជុភាព ភាពត្រង់; ភាវៈឬសេចក្ដីស្លូតត្រង់ ។
- ឧជុមគ្គ ផ្លូវត្រង់ ។
- ឧជុវាចា ឬ
- --វាទ,
- --កថា សម្ដីត្រង់។
- ឧជុវាទី អ្នកដែលតែងតែនិយាយត្រង់ (បើស្ត្រីជា ឧជុវាទិនី) ។
- ឧជុសណ្ឋាន សណ្ឋានត្រង់; ដែលមានសណ្ឋានត្រង់ ។
- ឧជុសន្តាន សន្តានចិត្តត្រង់; អ្នកដែលមានសន្តានចិត្តត្រង់ ។ល។
ឧជុ--
(មើលក្នុងពាក្យ ឧជុ) ។
ឧជ្ឈាន ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុច-ឈានៈ; ព. កា. អ៊ុច-ឈាន] ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(សំ. ឧទ្ធ្យាន) ការសម្លឹងរំពៃទោសដើម្បីរិះគន់គេ, ការនិយាយអាក្រក់ពីគេ, ការពោលទោសគេ, ការនិយាយដើមគេ; សេចក្ដីរិះគន់គេ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : កុំប្រើឧជ្ឈាន ព្រោះនាំឲ្យមាន កំហុសលើខ្លួន បើបានជាជ្រុល ម្តងហើយកុំផ្ទួន ក្រែងលោគាប់ជួន ដល់បង់កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ។
- ឧជ្ឈានកម្ម (អ៊ុច-ឈានៈក័ម) ន. (បា.) ការពោលទោសគេ គឺការនិយាយរិះគន់ឬនិន្ទាត្មះតិះដៀលគេដោយមានហេតុឬដោយឥតហេតុ : ឧជ្ឈានកម្មរបស់បុថុជ្ជនមានសមហេតុសមផលខ្លះ ឥតសមហេតុសមផលខ្លះ ។
- ឧជ្ឈានប្បហាន (--ន៉ាប់-ប៉ៈ--) ការលះឧជ្ឈានភាព ។
- ឧជ្ឈានភាព (អ៊ុច-ឈានៈភាប) ភាវៈឬដំណើរនិយាយអាក្រក់ពីគេ ។
- ឧជ្ឈានសញ្ញា (អ៊ុច-ឈានៈស័ញ-ញ៉ា) សេចក្ដីកួចកាន់ក្នុងការរិះគន់គេ, ការរំពៃទោសគេដោយសេចក្ដីរិះគន់ ។
- ឧជ្ឈានសញ្ញី អ្នកដែលប៉ិនឬហៃខាងការរិះគន់គេ (បើស្ត្រីជា ឧជ្ឈានសញ្ញិនី) ។ល។
ឧជ្ឈាន--
(មើលក្នុងពាក្យ ឧជ្ឈាន) ។
ឧដុង្គ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុដុង]
(ពាក្យប្រើក្លាយមកពី សំ. បា. ឧត្ដុង្គ) ខ្ពស់, ខ្ពង់ខ្ពស់; ប្រសើរ; ថ្លៃថ្លា ។ ន. ឈ្មោះរាជធានីចាស់មួយរបស់កម្ពុជរដ្ឋ ស្ថិតនៅត្រង់ចន្លោះទិសពាយ័ព្យនិងទិសឧត្ដរនៃក្រុងភ្នំពេញ ជានគរទី ១ មុនបន្ទាប់នគរភ្នំពេញសព្វថ្ងៃនេះ : ក្រុងឧដុង្គមានភ្នំព្រះរាជទ្រព្យជាលម្អមើលពីចម្ងាយទៅឃើញត្រដែតត្រដឹម (ហៅឲ្យពេញថា ក្រុងឧដុង្គមានជ័យ ឬ ក្រុងឧដុង្គឮជ័យ; គួរសរសេរឧត្ដុង្គ អ. ថ. អ៊ុត-ដុង, ប៉ុន្តែធ្លាប់ប្រើជា ឧដុង្គ យ៉ាងនេះយូរមកហើយ) ។ ឧដុង្គឧត្ដម ឧត្ដមលើសលែង, ប្រសើរកន្លង (សរសេរជា ឧត្ដុង្គឧត្ដម ក៏បាន) ។
ឧដ្ឋាន ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុត-ឋាន ឬ អ៊ុត-ឋាន៉ៈ] or ឧដ្ឋានៈ ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឧដ្ឋាន; ឧត្ថាន ឬ ឧត្សាន) ការក្រោក; ការក្រោកពីដេក; សេចក្ដីព្យាយាមក្លៀវក្លា, សេចក្ដីខំប្រឹងពេញកម្លាំងសេចក្ដីក្រវើនក្រតើនធ្វើការដោយមិនខ្ជិលច្រអូស : មនុស្សមានឧដ្ឋានៈ តែងចួបប្រទះប្រយោជន៍ជាដរាបពុំដែលខាន ។ ព. សុ. អ្នកមានឧដ្ឋាន តែងបានទ្រព្យធន ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ឧដ្ឋានគឺព្យាយាម មិនទីមទាមដោយក្តីខ្ជិល មិនក្រាញឲ្យរេចរិល អាចរំកិលបង្វិលការ ។ ជាគុណធម៌ថ្លៃ អ្នកឈ្លាសវៃមានវិចារណ៍ ពុំដែលមានថ្លោះការ ព្រោះដោយសារមានឧដ្ឋាន ។ អ. ថ. អ៊ុត-ឋាន៉ៈ, ដូចជា ឧដ្ឋានកាល ឬ--វេលា កាលឬវេលាដែលត្រូវក្រោក ។
- ឧដ្ឋានភាព ភាវៈនៃឧដ្ឋានៈ ។
- ឧដ្ឋានវន្ត (--វ័ន) អ្នកដែលមានឧដ្ឋានៈ (បើស្ត្រីជា ឧដ្ឋានវន្តី ឬ--វតី) ។
- ឧដ្ឋានសញ្ញា ការកំណត់វេលាដែលត្រូវភ្ញាក់ឬត្រូវក្រោកពីដេក : គួរធ្វើឧដ្ឋានសញ្ញារាល់ពេលដែលរៀបដេក ។
- ឧដ្ឋានសម្បទា ការបរិបូណ៌ដោយសេចក្ដីខំប្រឹងពេញកម្លាំង : ឧដ្ឋានសម្បទាជាជំនួយជួយឲ្យភ័ព្វព្រេងសំណាងចេញមុខឲ្យផល (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សម្បទា ផង) ។
- ឧដ្ឋានសម័យ សម័យដែលត្រូវក្រោក; សម័យដែលត្រូវខំប្រឹងប្រែងធ្វើកិច្ចការដោយពេញកម្លាំង (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ប្រទះឧដ្ឋានសម័យ ត្រូវប្រឹងកែខៃឲ្យទាន់គេ កុំនៅទម្រន់ដោយធ្វេសទ្វេ គេភ្ញាក់ពីដេកយើងត្រូវភ្ញាក់ ។ គេផ្តើមកិច្ចការយើងត្រូវផ្តើម កុំអើតអើមត្រាតែខ្លួនធ្លាក់ ព្រយុងចំហុងផុងខូចល័ក្ខណ៍ រអាក់រអួលដួលសន្លប់ ។ល។
ឧដ្ឋាន --
(មើលក្នុងពាក្យ ឧដ្ឋាន) ។
ឧណ្ណា ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុន-ណា] ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឧណ៌ា) រោមចៀម, រោមពពែឬរោមសត្វចតុប្បាទពួកចៀមពួកពពែ; សរសៃពីងពាង; រោមប្រជុំចិញ្ចើម គឺរោមដែលដុះនៅត្រង់ចន្លោះចិញ្ចើមទាំងពីរ ។ ឧណ្ណានាភី (បា. --នាភិ) ពីងពាង ។
- ឧណ្ណាពស្រ្ត ឬ - --ព័ស្រ្ត (--ពស់ ឬ ព័ស) សំពត់រោមចៀម ។
- ឧណ្ណាម័យ ដែលធ្វើដោយរោមចៀម, ដែលយករោមចៀមធ្វើ : កម្រាលឧណ្ណាម័យ ។
- ឧណ្ណាលោម រោមប្រជុំចញ្ចើម ។ ឈ្មោះវត្តធំមួយក្នុងក្រុងភ្នំពេញ, មានចេតិយបុរាណធំមួយនៅខាងក្រោយឧបោសថាគារ មានចេតិយធំបន្ទាប់ ៥ ព័ទ្ធជុំវិញ តភ្ជាប់នឹងចេតិយធំ; ក្នុងចេតិយធំនោះ តាមសេចក្ដីតំណាលថា គេបញ្ចុះរោមប្រជុំចិញ្ចើមនៃព្រះមហាថេរមួយអង្គមាននាមពុំប្រាកដ... ។ លុះដល់មកពុទ្ធសករាជ ២៤២៣ សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជព្រះនាម ទៀង (សុវណ្ណកេសរៈ) បានបញ្ចុះព្រះបរមសារីរិកធាតុនៃព្រះសក្យមុនីសម្មាសម្ពុទ្ធមួយព្រះអង្គតូចក្នុងចេតិយធំកណ្តាល, ព្រះបរមធាតុនោះ ព្រះសិរីសុមង្គលាចារ្យ ជាសង្ឃនាយកនៅលង្កាទ្វីបបានចាត់មហាថេរមួយរូបឈ្មោះ
- នាថវីរិយ ឲ្យនាំមកថ្វាយ (តាមអក្សរចារឹក នៅលើមាត់ទ្វារចេតិយទាំងគូខាងមុខចេតិយធំ) ។ ពាក្យនេះខ្មែរប្រើជា រ. ស. ថា ព្រះឧណ្ណាលោម “រោមប្រជុំចិញ្ចើមព្រះសម្ពុទ្ធឬក្សត្រិយ៍” (ដែលកម្រមនុស្សណាមាន) ។
ឧណ្ណា --
(មើលក្នុងពាក្យ ឧណ្ណា) ។
ឧណ្ហ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុន-ហៈ] ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឧ ឞ្ណ) ក្ដៅ ។ ព. ផ្ទ. សីត ឬ សីតល ។ (ខ្មែរ អ. ថ. អ៊ុន) សំដៅសេចក្ដីថា “ក្ដៅបន្តិចៗ, ក្ដៅសង្អន់ៗ” : ទឹកក្ដៅឧណ្ហៗ (ដើម្បីកុំឲ្យច្រឡំ, សរសេរជា ឧណ្ហ៍ ក៏បាន : ក្ដៅឧណ្ហ៍ៗ) ។
- ឧណ្ហកាល ឬ
- --សម័យ កាលឬសម័យក្ដៅ, រដូវក្ដៅ ។
- ឧណ្ហចិត្ត ឬ
- --ហទ័យ ចិត្តក្ដៅ, ចិត្តរហេវរហាវ; ចិត្តកំពុងក្ដៅ ។
- ឧណ្ហ៍ចិត្ត កក់ក្ដៅក្នុងចិត្ត, នឹកសង្ឃឹម ។
- ឧណ្ហដ្ឋាន ទីឬកន្លែងក្ដៅ ។ ឧណ្ហប្បទេស ប្រទេសក្ដៅ ។
- ឧណ្ហភ័យ ការខ្លាចក្ដៅ ។
- ឧណ្ហភាព ភាវៈក្ដៅ, កម្ដៅ ។
- ឧណ្ហភិត (បា. --ភីត) អ្នកខ្លាចក្ដៅ, អ្នកដែលចាញ់ក្ដៅ ។
- ឧណ្ហមាត្រ ប្រដាប់សម្រាប់ស្ទង់មើលធាតុអាកាស ដើម្បីឲ្យដឹងក្ដៅត្រជាក់; កែវស្ទង់របស់ពេទ្យសម្រាប់ស្ទង់មើលនូវអាការក្ដៅត្រជាក់ក្នុងរូបកាយអ្នកជំងឺ ។
- ឧណ្ហរង្សី (បា. --រំសិ) ព្រះអាទិត្យ។
- ឧណ្ហរោគ ឬ - ឧណ្ហាពាធ ជំងឺក្ដៅ ។
- ឧណ្ហវាត ខ្យល់ដែលបក់ដោយទាំងចំហាយក្ដៅមកផង ។
- ឧណ្ហវេលា វេលាក្ដៅ, ពេលកំពុងក្ដៅ ។
- ឧណ្ហាការ អាការក្ដៅ ។
- ឧណ្ហាលុ ដែលមានក្ដៅច្រើន; ប្រទេសដែលមានក្ដៅច្រើន : ប្រទេសឧណ្ហាលុ ; មនុស្សចាញ់ក្ដៅ; ដែលចាញ់ក្ដៅ ។
- ឧណ្ហោទក (អ៊ុន-ហោទៈកៈ ឬ --ទក់; បា. <ឧណ្ហ + ឧទក “ទឹក”) ទឹកក្ដៅ (ព. ផ្ទ. សីតោទក) ។ល។

<< Prev 1 2 3 4 5 6 ... 20 Next >>