Khmer Dictionary: ឱ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary
-
ឱបបាតិក
(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧបបាតិក) ។
-
ឱបម្មសំសន្ទនា
( ន.នាមសព្ទ )
[--បុ័ម-ម៉ៈ ស័ង-សន-ទៈនា ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
ការផ្ទៀងផ្ទាត់ដោយប្រៀបធៀប, ការផ្ទៀងតម្រូវដោយល្អិតល្អ : ធ្វើឱបម្មសំសន្ទនា, សៀវភៅមានឱបម្មសំសន្ទនា ។(ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ឱបម្មសំ-សន្ទនា ជាភារកិច្ចដ៏សំខាន់ ដែលកម្មការីត្រូវប្រកាន់ ប្រយ័ត្នក្រែងភ័ន្តមានកំហុស ។
-
ឱភាស
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(អវភាស “ភ្លឺច្បាស់; បំភ្លឺ; ពន្យល់”) បង្គាប់បញ្ជា, ត្រួតត្រា : ឧភាសលើ... ត្រួតត្រាលើ... ។
- ឱភាសមន្រ្តី មន្រ្តីរឿនហ្លួង ។
-
ឱភាស
( ន.នាមសព្ទ )
សរីរប្រទេសដំរីត្រង់ប្រជុំដើមស្មាឬគល់ស្មាទាំងពីរ : ឱភាសដំរី ។ (ពាក្យទំនើបថ្មីហៅ
- កន្លែងចិនយំ ព្រោះមានរឿងតំណាលថា មានចិនឆៅម្នាក់កំពុងដើរតាមផ្លូវ, ឃើញគេបរដំរី ក៏សុំគេជិះដោយសារផង, គេឲ្យជិះលើខ្នងដំរី មិនហ៊ានជិះ សុំជិះពីក្រោយខ្នងគេ, លុះដំរីវាដើរទៅ ត្រង់ប្រជុំគល់ស្មាដំរីនោះចេះតែខ្ពស់ទាបៗ លើកដាក់ៗ, ចិនឆៅក៏យកដៃទាំងពីរជ្រែងទប់ខ្លួន, ថែមទាំងដំរីកាន់តែដើរលឿនឡើងទៀត, ទ្រាំពុំបាន ក៏សុំអង្វរគេឲ្យឈប់ ខ្លួននឹងចុះ, គេមិនព្រមឈប់, ចិនឆៅនោះក៏យំ ស្រែកថា ងាប់ហើយ ! ងាប់ហើយ !...; ឱភាសដំរីក៏មានឈ្មោះថា កន្លែងចិនយំ រៀងមក) ។
-
ឱភាស
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(អវភាស) ពន្លឺ: ឱភាសព្រះអាទិត្យ ពន្លឺព្រះអាទិត្យ (ហៅ សុរិយោ-ភាស ក៏បាន); ឱភាសព្រះចន្រ្ទ ពន្លឺព្រះចន្រ្ទ (ហៅ ចន្ទោភាស ក៏បាន) ។ សេចក្ដីពន្យល់ឲ្យភ្លឺ, ការឲ្យន័យឬឲ្យទំនង, ការសម្តែងអាការកិរិយាឲ្យដឹងច្បាស់: ធ្វើឱភាសឲ្យយល់ការណ៍ ។
- ឱភាសនិមិត្ត ឬ--សញ្ញា (--សៈ--) គ្រឿងបំភ្លឺឲ្យយល់, ការឲ្យន័យបំភ្លឺឲ្យយល់ : ធ្វើឱភាសនិមិត្ត ។
-
ឱម !
( ន.នាមសព្ទ, ឧ.ឧទានសព្ទ )
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឱម៑) ពាក្យសង្ខេបជាបទសន្ធិនៃអក្សរ ៣ តួគឺ អ ឧ. ម., អ + ឧ > ឱ + ម > ឱម ឬ ឱ្ម; អ. គឺ វិស្ណុ, ឧ. គឺ សិវៈ, ម. គឺ ព្រហ្ម; ជាត្រៃសរណៈរបស់ពួកព្រាហ្មណិក សម្រាប់បញ្ចេញវចីភេទគោរពចំពោះទេវតាស័ក្តិសិទ្ធិ ៣ អង្គគឺ ព្រះវិស្ណុ, ព្រះឥសូរ, ព្រះព្រហ្ម; ប្រើរៀងក្នុងខាងដើមបទវេទ, មន្ត និងសេចក្ដីសូត្រផ្សេងៗ ឬប្រើជាពាក្យបន្លឺសូមពរសូមជ័យស្រីសួស្ដី ឬក៏ប្រកាសជ័យជម្នះ (ត្រូវគ្នានឹងពាក្យ ជយោ !) ក៏មាន, ប្រើជាពាក្យបន្លឺទទួលអំណរ (ត្រូវគ្នានឹងបាក្យ សាធុ!) ក៏មាន ។ ខ្មែរសម័យបុរាណប្រើជា ឱម! ឬ ឱ្ម ! តាមបែបដើម, លុះចំណេរកាលតមក ច្រើនប្រើក្លាយជា ឩម (អូម), សម្រាប់រៀងក្នុងខាងដើមមន្តអាគម ។ ឱម > អាម ក៏មាន; ខ្មែរក្នុងអបរសម័យ ច្រើនប្រើ អាម ជាបរិវារសព្ទរបស់ ឩម, និយាយថា
- ឩមអាម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឩម! និង អាម ទៀតផង) ។ ពួកពុទ្ធសាសនិកក្នុងអបរសម័យរៀងមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ យកពាក្យ ឱម ! មកប្រើជា រត្នត្រ័យសង្ខេប គឺ អ. ឧ. ម. ដូចបែបដើមដែរ ប៉ុន្តែសំដៅសេចក្ដីថា អ. គឺ អរហំសម្មាសម្ពុទ្ធ, ឧ. គឺ ឧត្ដមធម៌, ម. គឺ មហាសង្ឃ (ព្រះពុទ្ធ, ព្រះធម៌, ព្រះសង្ឃ); នមស្ការថា នមោ ឱមស្ស ! សូមនមស្ការចំពោះ អ. ឧ. ម. គឺ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ! ឬថា នមោ ឱមរតនត្តយស្ស ! សូមនមស្ការចំពោះ អ. ឧ. ម. រត្នត្រ័យគឺ ព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ ! ។
-
ឱមសត្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[អោ-មៈ-សាត់ ឬ អោ-មៈកៈសាត់ ]
or ឱមកសត្ត
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
សត្តថោកទាប គឺជនអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់មានទុច្ចរិត ១០ ជាដើម (ប្រើជា-- សត្វ ក៏បាន) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ថា : ឱមកសត្ត រែងមានវិបត្តិ ដោយក្តីរងទុក្ខ នេះហើយនោះទៀត ចង្អៀតឥតសុខ ពុំបានស្រណុក ក្នុងថ្ងៃណាមួយ ។ (វេវ. លាមកសត្ត ឬ --សត្វ; ព. ផ្ទ. អនោមសត្ត ឬ អនោមកសត្ត ឬក៏ --សត្វ) ។
-
ឱរស
( ន.នាមសព្ទ )
[--រ៉ស់ ]
( សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ), បា.បាលី ( បាលីភាសា ) )
(ឳរស) បុត្របង្កើត (កូនប្រុសបង្កើត) ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះចំពោះតែរាជសព្ទ : សម្តេចព្រះឱរសាធិរាជ, សម្តេចព្រះបរមរាជឱរស, សម្តេចព្រះរាជឱរស, ព្រះរាជឱរស, ព្រះឱរស (ហៅតាមលំដាប់ថ្នាក់ខ្ពស់ទាប) ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ ថា : នាងទេវីទាំងអស់ ឥតឱរសដូចជាគ្នា ហេតុនេះព្រះរាជា ទ្រង់រំពឹងដល់រដ្ឋា ។ ឥតពីព្រះអង្គទៅ បើឥតបុត្រនិងធីតា ដូច្នេះតើនរណា នឹងគ្រប់គ្រងរដ្ឋតទៅ ។
- ជិនោរស (ព. ប្រ.) បុត្រនៃព្រះជិនស្រី ឬ ពុទ្ធជិនោរស បុត្រនៃព្រះពុទ្ធជិនស្រី (សមណសក្យបុត្តិយ៍) ។
-
ឱរា
[--រ៉ា]
ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧរា ។
-
ឱរ៉ុប
or ឱរ៉ូប
( បារ.បារាំង ( ភាសាបារាំងសែស ) )
(អឺរ៉ូប៉ឺ Europe) ឈ្មោះមហាទ្វីបមួយ ក្នុងចំនួនមហាទ្វីបទាំង ៥ ក្នុងមនុស្សលោក : ទ្វីបឱរ៉ុប, ប្រទេសឱរ៉ុប (ច្រើនតែប្រើយ៉ាងនេះយូរមកហើយ ប៉ុន្តែតាមកំណើតពាក្យ គួរប្រើជា អឺរ៉ុប ឬ អឺរ៉ូប វិញត្រូវជាង) ។ ជាតិមនុស្សអ្នកមានពូជកំណើតនៅក្នុងទ្វីបឱរ៉ុបនោះ, បុរសហៅ
- អឺរូប្យាំង (បារ. Européen), ស្ត្រីហៅ
- អឺរ៉ូប្យែន (បារ. Européenne), ប៉ុន្តែសាធារណជនជាតិខ្មែរច្រើនតែហៅថា ឱរ៉ុបៗ ដូចគ្នា : ប្រុសឱរ៉ុប, ស្រីឱរ៉ុប; ជាតិឱរ៉ុប (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មហាទ្វីប >មហាទ្វីប ផង) ។