Khmer Dictionary: វ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary
-
វណ្ដ
[វ៉ាន់ ]
or វណ្ឌ
មើលពាក្យ វ័ណ្ដ ឬ វ័ណ្ឌ ១ កិ. និង ២ ន. ។
-
វណ្ណ
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ន-ណៈ ]
or វណ្ណៈ
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វណ្ណ; វណ៌) អក្សរ ។
- វណ្ណកវី (--កៈវ៉ី) អ្នកប្រាជ្ញខាងអក្សរសាស្រ្ត; អ្នកប្រាជ្ញខាងកាព្យឃ្លោង ។
- វណ្ណគតិ (វ័ន-ណៈគៈ--) ដំណើររបស់អក្សរ គឺការតែងសេចក្ដី, ការចងក្រងពាក្យត្រូវតាមលក្ខណៈអក្សរ ។
- វណ្ណកូបិកា (--ប៉ិ--) ដបទឹកសរសេរ (ដបទឹកខ្មៅ) ។
- វណ្ណតូលិកា ប៉ាកកៃ; ស្លាបប៉ាកកា ។
- វណ្ណតូលិកាទណ្ឌ (--ទ័ន) ដងប៉ាកកៃ; ដងប៉ាកកា ។
- វណ្ណទូត សំបុត្រ, ចុតហ្មាយ, ដីកា ។
- វណ្ណព្រឹត្ត ឆន្ទ, កាព្យ : ឆន្ទវណ្ណព្រឹត្ត ។
- វណ្ណមាលា ពួកអក្សរទាំងអស់ ។
- វណ្ណលេខា ដី-ស ។
- វណ្ណវិបរិយាយ ឬ - វណ៌វិបយ៌ាយ (វ័ន-ណៈវិប៉ៈរ៉ិយ៉ា យ ឬ វ័រ-ណៈវិបុ័រ-យ៉ាយ) ការលើកតួអក្សរត្រឡប់មកដើមជាចុងឬចុងជាដើម, ដូចជា: មសក ជាមកស “មូស” ជាដើម (ព. វ. បា. សំ.) ។ល។
-
វណ្ណ
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ន-ណៈ ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វណ្ណ; វណ៌) ព័ណ៌, សម្បុរ; ពន្លឺ, រស្មី; ភេទ; ថ្នាក់វង្ស, ពូជ, ពូជពង្ស (របស់មនុស្ស) ។ តាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ ចែកពូជរបស់មនុស្សជា ៤ ថ្នាក់ ទី ១-ព្រាហ្មណៈ ថា (ដើមកំណើតដំបូងបំផុង) កើតអំពីព្រះឱស្ឋរបស់ព្រហ្ម (ព្រហ្មតម្រូវឲ្យជាម្ចាស់សាសនា មានមុខការខាងបង្រៀនប្រៀនប្រដៅវេទមន្តវិជ្ជាផ្សេងៗ); ទី ២-ក្សត្រិយៈ ឬ ខត្តិយៈ កើតអំពីព្រះពាហារបស់ព្រហ្ម (មានមុខការខាងគ្រប់គ្រងរក្សាប្រទេស); ទី ៣-វៃស្យៈ ឬ វេស្សៈ កើតអំពីព្រះឧរុរបស់ព្រហ្ម (មានមុខការខាងធ្វើកិច្ចការខ្ពង់ខ្ពស់ចុះរងពីក្សត្រិយៈមក ឬកិច្ចការធម្មតា ); ទី ៤-សូទ្រៈ ឬ សុទ្ទៈ កើតអំពីព្រះបាទរបស់ព្រហ្ម (មានមុខការខាងស៊ីឈ្នួលឬការថយថោកផ្សេងៗ) ។ មានបញ្ញត្តិឲ្យស្លៀកដណ្ដប់សំពត់ព័ណ៌ផ្សេងគ្នាគឺ ព្រាហ្មណៈ ត្រូវប្រើសំពត់ព័ណ៌ស, ក្សត្រិយៈ ប្រើសំពត់ព័ណ៌ក្រហម, វៃស្យៈ ប្រើព័ណ៌លឿង, សូទ្រៈ ប្រើព័ណ៌ខ្មៅ; ដោយហេតុនេះទើបហៅពូជរបស់មនុស្សទាំង ៤ ថ្នាក់នុះថា វណ្ណៈ ឬ វណ៌ៈ គឺហៅដោយសំដៅព័ណ៌សំពត់ស្លៀកដណ្ដប់នុះឯង ។ វណ្ណៈទាំង៤នេះហៅតាមអដ្ឋកថាជា កុលវគ្គ “ពួកត្រកូល” ដូច្នេះវិញក៏បាន ។ លុះចំណេរកាលយូរមកពាក្យថា វណ្ណៈ ឬ វណ៌ៈ នេះ ពួកអ្នកប្រាជ្ញខាងអក្សរសាស្រ្តកំណត់ឲ្យប្រែថា “ភេទ; ថ្នាក់វង្ស, ពូជ, ពូជពង្ស (របស់មនុស្ស” ។ បវេណីក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ លើកថ្នាក់វង្ស ក្សត្រិយ៍ ជាទី១, បារគូបុរោហិត (ដែលសន្មតថាព្រាហ្មណ៍ ) ជាទី២, វៃស្យៈ (ពូជព្រៃងារ) ជាទី ៣, សូទ្រៈ (ពូជអ្នកងារ) ជាទី ៤ (តែឥឡូវពូជសូទ្រៈលើកលែងមិនឲ្យមាន, រាប់បញ្ចូលជាប្រជាជនស្មើមុខគ្នាជាមួយនឹងវៃស្យៈទាំងអស់); ឯព័ណ៌សំពត់ស្លៀកដណ្ដប់មិនមានបញ្ញត្តិ, មានកំណត់ឲ្យប្រើសំពត់ព័ណ៌ផ្សេងគ្នាតែក្នុងព្រះរាជពិធីធំម្តងៗ, ចំពោះតែក្សត្រិយ៍និងមន្រ្តី, ប្រើតាមថ្នាក់ទាំង៤សម្រាប់គឺ ១-សម្រាប់ឯក (សម្រាប់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ) ប្រើសំពត់ព័ណ៌ក្រហម; ២-សម្រាប់ទោ (សម្រាប់ក្សត្រិយ៍ឧភយោរាជ) ប្រើព័ណ៌បៃតង; ៣-សម្រាប់ត្រី (សម្រាប់ក្សត្រិយ៍ឧបរាជ ឬឧបយុវរាជ) ប្រើព័ណ៌ស្វាយ; ៤-សម្រាប់ចត្វា (សម្រាប់សម្តេចព្រះវររាជជននី) ប្រើព័ណ៌ខៀវ ។ ព័ណ៌ផ្លិតសមណស័ក្តិសម្រាប់បព្វជិតជារាជាគណៈឋានានុក្រមក៏ប្រើព័ណ៌តាមលំដាប់ថ្នាក់ទាំង៤ សម្រាប់នុះដែរគឺ សម្រាប់ឯក ផ្លិតព័ណ៌ក្រហម; សម្រាប់ទោ ផ្លិតព័ណ៌បៃតង; សម្រាប់ត្រី ផ្លិតព័ណ៌ស្វាយ; សម្រាប់ចត្វា ផ្លិតព័ណ៌ខៀវ ។ វណ្ណ- សព្ទនេះ ប្រើរួមចូលជាមួយនឹងសព្ទដទៃបានតាមគួរដល់ការប្រកប, ដូចជា : វណ្ណមត្ត ឬ --មាត្រ (វ័ន-ណៈម៉ាត់ ឬ --មាត) ដែលមានត្រឹមតែសម្បុរ; ដែលបានតែព័ណ៌ឥតក្លិន : ផ្កាវណ្ណមត្ត ឬ--មាត្រ; ដែលមានត្រឹមតែពូជពង្សឧត្តម តែឥតចំណេះវិជ្ជា ឬខ្សត់ទ្រព្យ ឬក៏ឥតគេរាប់ : មនុស្សវណ្ណមត្ត ឬ--មាត្រ (បើស្ត្រីជា វណ្ណមត្តា ឬ--មាត្រា ) ។
- វណ្ណវ័ត ឬ
- --វន្ត (វ័ន-ណៈវាត់ ឬ--វាន់) មានសម្បុរ (ល្អ); មានពូជពង្ស (បើស្រ្តីជា វណ្ណវតី ឬ--វន្តី) ។
- វណ្ណសង្ករ (វ័ន-ណៈស័ង-កៈរ៉ៈ ឬ--សង់-ក) សេចក្ដីរង្កៀសចំពោះពូជពង្ស; ការលាយច្រឡំពូជពង្ស; ការលាយចម្រុះព័ណ៌ ។
- វណ្ណសណ្ឋាន សម្បុរនិងទ្រង់ទ្រាយ : មានវណ្ណសណ្ឋានផ្សេងគ្នា ។
- វណ្ណសម្បត្តិ (--សំប័ត) ការបរិបូរដោយសម្បុរ ។
- វណ្ណសេដ្ឋ ឬ
- វណ៌ស្រេស្ឋ (វ័ន-ណៈ-សេត ឬវ័រ-ណៈស្រេស) ដែលប្រសើរព្រោះពូជពង្ស (ព្រាហ្មណ៍ឬក្សត្រិយ៍); បើស្រ្តីជា វណ្ណសេដ្ឋា ឬវណ៌ស្រេស្ឋា... (ព្រាហ្មណី ឬ ក្សត្រិយានី) ។
- វណ្ណសំសគ្គៈ (វ័ន-ណៈស័ងស័ក-គៈ) ការច្រឡំពូជពង្ស, ការលាយពូជពង្ស; ការកាត់ពូជពង្សដែលទីទៃពីគ្នា : កូនវណ្ណសំសគ្គៈ ។ល។
-
វណ្ណ
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ន-ណៈ ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វណ៌) លម្អ; គុណ; សេចក្ដីសរសើរ, ពាក្យសរសើរ; ពាក្យពណ៌នាកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្អ; រូបរាង; បែប, បែបយ៉ាង; ការកំណត់ហេតុ; លក្ខណៈ;... ។ ប្រើផ្សំជាមួយនឹងសព្ទដទៃ :
- វណ្ណទាសី ទាសីមានលម្អ គឺនគរសោភិនី, ស្រីពេស្យា ។
- វណ្ណធាតុ (--ធាត) លក្ខណៈរូបរាង ។
- វណ្ណប្បភេទ (វ័ន-ណ័ប-ប៉ៈភេត) ដំណើរផ្សេងបែបគ្នា, បែបទីទៃពីគ្នា;... ។
- វណ្ណវាទី អ្នកពោលពាក្យសរសើរ (បើស្រ្តីជា វណ្ណវាទិនី) ។ល។
-
វណ្ណនា
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ន-ណៈ-- ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វណ៌នា) ពាក្យពណ៌នា, ពាក្យពន្យល់, សេចក្ដីអធិប្បាយ, អដ្ឋកថា; ការសរសេរ ។
-
វណ្ណយុត្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ន-ណៈយុត ]
or #NAME?
( បា. ស.បាលីភាសាសន្មត )
(សំ. វណ៌យុក្ត ឬ--យុក្តិ) គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ប្រើផ្សំជាមួយនឹងអក្សរ; វណ្ណយុត្តសម្រាប់ប្រើក្នុងភាសាខ្មែរមាន ១៨ យ៉ាងគឺ ១- វិសជ៌នី ឬ វិសគ៌ៈ ឬក៏ រះមុខ (ះ); ២-មូសិកទន្ត ឬ ធ្មេញកណ្តុរ ( ៉ ); ៣- ត្រីសព្ទ (៊); ៤- ទណ្ឌឃាត ឬ បដិសេធ (៍); ៥-របាទ ឬ រេផៈ (៌); ៦-រស្សសញ្ញា ឬ បន្តក់ (់); ៧-សំយោគសញ្ញា (័) ៨-លេខទោ ឬ អាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ); ៩-លេខអស្តា (៏); ១០- កាកបាទ ឬ ជើងក្អែក (+); ១១- កុក្កុដនេត្រ ឬ ភ្នែកមាន់ (៙); ១២- របះ (។); ១៣- របះចប់ ឬ របះបរិយោសាន (៕); ១៤- គោមូត្រ (៚); ១៥- រ៉ាត់ ឬ គាប ( } ); ១៦-រជ្ជុសញ្ញា (-); ១៧-មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬ ពងត្រី (...) ១៨- បេយ្យាល (។ បេ ។) ឬ (។ល។); ជា ១៩ យ៉ាងនឹង យុគលពិន្ទុ នេះ (ៈ) ដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មី សម្រាប់ប្រើចុចសម្រួលពាក្យឲ្យងាយថា, ដូចជា ធុរៈ, ភារៈ, ព្យូហៈ, លក្ខណៈ ជាដើម ។ ក្នុងវចនានុក្រមនេះ មានប្រើវណ្ណយុត្តរបស់អឺរ៉ុបផង គឺ . , ; : ? ! = < > “ ” ( ) សម្រួលតាមសម័យនិយម (ដែលក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្នបានឲ្យឈ្មោះថា សំ. បា. ឬជាខ្មែរអស់ហើយ) ។
-
វត្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[វាត់ ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វត៌) ប្រព្រឹត្តិ, ការប្រព្រឹត្ត, សេចក្ដីប្រតិបត្តិ; មុខការ, កិច្ច ដែលគួរធ្វើ; នាទី; ការកាន់សីលធម៌; សេចក្ដីគោរព; ទំនៀម, សណ្ដាប់ធ្នាប់ :
- មនុស្សមានវត្តល្អ មនុស្សមានសេចក្ដីប្រតិបត្តិល្អ;
- សិស្សធ្វើវត្ត ឬ - យកវត្តគ្រូ សិស្សធ្វើសេចក្ដីគោរពចំពោះគ្រូ ។
- វត្តប្រតិបត្តិ (វាត់-ប្រៈតិប័ត) ការប្រតិបត្តិតាមកិច្ចដែលគួរធ្វើ ។ បើរួមចូលជាមួយនឹងសព្ទដទៃ រៀងពីខាងដើម អ. ថ. វ័ត-តៈ, ដូចជា :
- វត្តប្បដិវត្ត (វ័ត-ត័ប-ប៉ៈដិវ័ត) វត្តប្រតិបត្តិតូចនិងធំ ។
- វត្តបទ (--បត់) ផ្លូវរបស់សីលធម៌ ។
- វត្តវន្ត (--វ័ន) ដែលមានវត្តប្រតិបត្តិ; បើស្ត្រីជា វត្តវន្តី ឬ វត្តវតី ។
- វត្តសមាទាន (--សៈម៉ា--) ការកាន់វត្តប្រតិបត្តិ ។
- វត្តសម្បន្ន (--សំ-ប័ន) ដែលបរិបូរដោយវត្តប្រតិបត្តិ; បើស្រីជា វត្តសម្បន្នា (--ស័ម-ប័ន-ន៉ា) ។ល។
-
វត្ត
( ន.នាមសព្ទ )
[វាត់ ]
ទីដែលមានវត្តប្រតិបត្តិ (?); អាវាសឬអារាមជាទីនៅអាស្រ័យរបស់ពួកសមណៈ : ឲ្យកូននៅវត្ត ឲ្យកូនទៅនៅរៀនអក្សរឯវត្ត ។
- សាលាវត្ត សាលាសម្រាប់ប្រជុំធ្វើបុណ្យក្នុងវត្ត; សាលារៀនក្នុងវត្ត ។ល។ បុរាណហៅថា ក្តី : ឲ្យកូនទៅនៅក្តី ។
-
វត្តនី
( ន.នាមសព្ទ )
[វ័ត-តៈ-- ]
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វត៌និ ឬ --នី ) ផ្លូវ, ផ្លូវធ្លា, ថ្នល់ ។
-
វត្តមាន
( ន.នាមសព្ទ )
( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(វត៌មាន) ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ព័ត៌មាន ។
<< Prev 1 ... 5 6 7 8 9 10 11 ... 20 Next >>